Σπούδασα οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, κάτι που σήμαινε ότι διάβαζα πολύ για την οικονομική ιστορία της Βόρειας Βρετανίας και αυτό, με τη σειρά του, σήμαινε ότι διάβαζα πολύ τον Τζόελ Μόκιρ, έναν από τους τρεις οικονομολόγους που κέρδισαν φέτος το Νόμπελ Οικονομικών τη Δευτέρα. Αργότερα, καθώς ξεκινούσα την καριέρα μου ως οικονομολόγος, είχα την τύχη να τον γνωρίσω προσωπικά, και οι πιο πρόσφατες έρευνές του συνεχίζουν να διαμορφώνουν την κατανόησή μου για την οικονομική ανάπτυξη.
Γράφει ο Allison Schrager
Όποτε νιώθω αβεβαιότητα για το μέλλον της οικονομίας, στρέφομαι στον Μόκιρ. Το έργο του αποτελεί τη βάση της κατανόησής μου για το γιατί κάποιες οικονομίες ευημερούν, άλλες σταματούν να αναπτύσσονται και άλλες παρακμάζουν. Προσφέρει ταυτόχρονα ελπίδα και προειδοποίηση για τις χώρες που προσπαθούν να πλοηγηθούν μέσα στην τρέχουσα οικονομική αβεβαιότητα και ρίχνει φως σε μεγάλα ερωτήματα σχετικά με την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης και τη βιωσιμότητα του κινεζικού μοντέλου. Ως θαυμαστής του έργου του, και προς τιμήν της βράβευσής του με το Νόμπελ, σκέφτηκα να παρουσιάσω τα πέντε σημαντικότερα μαθήματα του Τζόελ Μόκιρ.
1. Η ανάπτυξη συχνά συναντά αντίσταση
Η οικονομική ανάπτυξη υπήρξε καθοριστική για την ευημερία, χάρη σε αυτήν οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, πιο άνετα και απαλλαγμένοι από τη σκληρή χειρωνακτική εργασία. Όμως συχνά συναντά αντίσταση, γιατί συνοδεύεται από ανατροπές και αβεβαιότητα.
Ο Μόκιρ μου είχε εξηγήσει κάποτε πώς, αρχικά, οι άνδρες αρνούνταν να εργαστούν στα εργοστάσια. Ήταν συνηθισμένοι να δουλεύουν για τον εαυτό τους, ως μικροκαλλιεργητές ή τεχνίτες, παρόλο που ήταν φτωχοί και η ζωή τους δεν ήταν εύκολη. Ήταν όμως ο τρόπος ζωής που γνώριζαν. Η έννοια της σύγχρονης εργασίας, να βρίσκεσαι κάπου συγκεκριμένη ώρα, να μένεις όλη μέρα, να παίρνεις εντολές από έναν προϊστάμενο με τον οποίο δεν είχες καμία σχέση, ήταν τόσο προσβλητική και ταπεινωτική για τους άνδρες, που για χρόνια τα εργοστάσια αναγκάζονταν να προσλαμβάνουν γυναίκες και παιδιά. Χρειάστηκαν μερικές γενιές κοινωνικής προσαρμογής για να γίνει αυτή η μετάβαση.
2. Η ανάπτυξη χρειάζεται χρόνο
Η εκβιομηχάνιση κατέστη δυνατή χάρη σε ορισμένες βασικές καινοτομίες που άλλαξαν τη φύση της εργασίας και της παραγωγής. Όμως υπήρχαν κρίσιμες εφευρέσεις που αρχικά κανείς δεν ήξερε πώς να αξιοποιήσει, όπως η ατμομηχανή, η οποία έθεσε σε κίνηση τα εργοστάσια και έκανε εφικτή τη βιομηχανική παραγωγή. Χρειάστηκαν πάνω από 100 χρόνια για να αρχίσει να φαίνεται η συμβολή της ακόμη και στα στατιστικά της παραγωγικότητας.
Συχνά, οι πιο καθοριστικές εφευρέσεις χρειάζονται χρόνια για να βρουν την καλύτερη εφαρμογή τους, και με τρόπους που κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει. Είναι αλήθεια ότι ο ρυθμός υιοθέτησης των καινοτομιών επιταχύνεται κάθε χρόνο. Είναι επίσης αλήθεια ότι υπάρχουν ήδη εφευρέσεις σήμερα που θα επηρεάσουν βαθιά τον κόσμο πολλά χρόνια από τώρα.
3. Η ανάπτυξη είναι απρόβλεπτη
Οι νέες καινοτομίες καταστρέφουν θέσεις εργασίας, αλλά δημιουργούν και νέες. Και είναι μάταιο να προσπαθούμε να προβλέψουμε ποιες θα είναι αυτές. Οι καινοτομίες μεταμορφώνουν την οικονομία με τρόπους αδύνατο να φανταστούμε (όπως είδαμε παραπάνω). Όπως μου είχε πει κάποτε ο Μόκιρ:
«Φανταστείτε να προσπαθούσατε να εξηγήσετε σε κάποιον το 1920 τι είναι ένας ειδικός στην κυβερνοασφάλεια.»
4. Η ανάπτυξη είναι πολιτισμική
Ένα ερώτημα απασχόλησε για δεκαετίες την οικονομική ιστοριογραφία: Γιατί η Μεγάλη Βρετανία ήταν η πρώτη χώρα που εκβιομηχανίστηκε και πλούτισε;
Άλλες χώρες επίσης εφεύρισκαν πράγματα, ή διέθεταν περισσότερο πλούτο και φυσικούς πόρους, ή είχαν καλύτερο κλίμα.
Το έργο του Μόκιρ συχνά εστιάζει στον πολιτισμό της ανάπτυξης, που είναι καθοριστικός. Όλα εξαρτώνται από την έκθεση στον κίνδυνο και την πειραματική διάθεση. Αυτό ήταν βασικό χαρακτηριστικό του Σκωτσέζικου Διαφωτισμού, όπου οι κοινωνίες ήταν σχετικά μορφωμένες, η ανθρώπινη υπόσταση τονιζόταν, και η περιέργεια και η ατομικότητα εκτιμούνταν. Δεν αρκεί ένα έθνος να επενδύει χρήματα και να χτίζει υποδομές, δεν μπορεί μια κυβέρνηση να σχεδιάσει την ευημερία. Οι πιο κρίσιμες καινοτομίες ανακαλύπτονται συχνά μέσω δοκιμής και λάθους.
5. Η ανάπτυξη δεν είναι αναπόφευκτη
Για αιώνες, οι οικονομίες του κόσμου σχεδόν δεν αναπτύσσονταν. Υπήρξε κάποια πρόοδος, αλλά ήταν μικρή, και όταν κατέρρεαν οι αυτοκρατορίες, συχνά χανόταν κι αυτή. Αυτό είναι που κάνει τα τελευταία λίγα εκατοντάδες χρόνια τόσο εξαιρετικά. Είναι αλήθεια ότι η ανάπτυξη τείνει να επιταχύνεται, και ότι οι καινοτομίες που ενισχύουν την οικονομία γεννούν ακόμη μεγαλύτερες εφευρέσεις. Αλλά αν δεν διατηρηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για ανάπτυξη, τίποτα δεν είναι εγγυημένο.
Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει ένα μέλλον χαμηλότερης ανάπτυξης, υπάρχει ο πειρασμός για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να επιτρέψουν στο κράτος να παίξει πιο ενεργό ρόλο στην οικονομία. Η πολιτική έχει βεβαίως τον ρόλο της. Όμως όλες οι κυβερνήσεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η αφθονία δεν προκύπτει από τον καλύτερο σχεδιασμό. Το κρίσιμο στοιχείο της ανάπτυξης είναι η έκθεση, στον κίνδυνο, την αβεβαιότητα, την αλλαγή και τη δημιουργικότητα.
Αυτό είναι το μεγάλο μάθημα του Τζόελ Μόκιρ, και ο λόγος που το έργο του παραμένει πιο επίκαιρο από ποτέ.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
