Γράφει ο Γαβρής Άγγελος.
[email protected]
Πως φτάσαμε ως τον Απρίλιο του 2010
Ο αντιμνημονιακός λαϊκισμός της περασμένης εξαετίας στήθηκε ακριβώς πάνω στην αμφισβήτηση της καταγεγραμμένης πλέον από την ΕΛΣΤΑΤ, την Eurostat και όλους τους διεθνείς οργανισμούς δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας πριν αναγκαστεί να προσφύγει σε μνημόνιο.
Τα στοιχεία αυτά επιβεβαίωναν και οι υπηρεσίες του ΓΛΚ στα δελτία εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού για τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο. Ομως αυτά με απόφαση της τότε πολιτικής ηγεσίας δεν είχαν ποτέ δημοσιευτεί. Ο λόγος; Τον Αύγουστο, ένα τετράμηνο πριν κλείσει η χρονιά, το έλλειμμα ήταν ήδη 21 δισ. ευρώ (περίπου 9% του ΑΕΠ), όταν η πρόβλεψη του προϋπολογισμού για όλο το 2009 ήταν έλλειμμα 9 δισ. ευρώ. Ωστόσο, παρά αυτά τα στοιχεία, στις 2 Οκτωβρίου, δύο ημέρες πριν από τις εκλογές, η τότε κυβέρνηση κοινοποίησε επισήμως στη Eurostat στοιχεία για ετήσιο έλλειμμα 6% του ΑΕΠ (14 δισ. ευρώ) και δημόσιο χρέος 257 δισ. – όταν τον Ιούνιο ήταν ήδη 267 δισ. ευρώ!
Το πόρισμα της ανεξάρτητης επιτροπής εμπειρογνωμόνων που συστήθηκε αργότερα εξηγεί με σαφήνεια τι συνέβη: «τα στοιχεία που περιλαμβάνονταν στη γνωστοποίηση της 2ας Οκτωβρίου δεν αντιστοιχούσαν στα στοιχεία που είχαν στείλει στην ΕΣΥΕ οι διάφοροι φορείς και υπηρεσίες». Η κυβέρνηση της Ν.Δ. όχι μόνο εκτροχίασε απολύτως τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, αλλά το έκρυψε παντελώς από τους Ελληνες πολίτες και εν γνώσει της έστελνε ψευδή στοιχεία στους Ευρωπαίους εταίρους. Συνιστά συνεπώς πρόκληση να ισχυρίζονται ακόμα κάποιοι ότι το ετήσιο έλλειμμα μπορούσε να κλείσει σε μονοψήφιο νούμερο ή ότι η νέα κυβέρνηση το «φούσκωσε».
Ηδη στα τέλη Σεπτεμβρίου 2009, το δημοσιονομικό έλλειμμα είχε διαμορφωθεί σε 23 δισ. ευρώ αγγίζοντας το 10% του ΑΕΠ, με ρυθμό αύξησης πάνω από 1% κάθε μήνα. Ασφαλιστικά ταμεία όπως το ΙΚΑ και ο ΟΑΕΕ χρειάζονταν, σύμφωνα με το αίτημα που υπέβαλαν οι (διορισμένοι επί Ν.Δ.) διοικητές τους στη νέα κυβέρνηση τον Οκτώβριο, άνω του 1,5 δισ. επιπλέον επιχορηγήσεις για συντάξεις μέχρι το τέλος του έτους, ενώ δεν είχαν προϋπολογιστεί επιχορηγήσεις 1,5 δισ. για τα ασφαλιστικά ταμεία της ΔΕΗ και του ΟΤΕ, αλλά και περίπου 3 δισ. άλλες υπερβάσεις δαπανών. Συν τα χρέη των νοσοκομείων 4-5 ετών, συνολικού ύψους 6 δισ., επίσης μη καταγεγραμμένα (ενώ η ΕΣΥΕ ψευδώς ενημέρωνε την Eurostat ότι οι οφειλές ανέρχονταν μόλις σε 2,2 δισ.). Και βέβαια, αντίστοιχη υστέρηση υπήρχε στα έσοδα: πρόβλεψη στον προϋπολογισμό για ετήσια έσοδα 62 δισ., εισπράξεις μέχρι τον Σεπτέμβριο 2009 μόλις 35 δισ.
Ολα αυτά τα στοιχεία κοινοποιήθηκαν στην Eurostat (είχε ήδη εκφράσει επιφυλάξεις για έλλειμμα 6%) και αποτυπώθηκαν με διαφάνεια στον προϋπολογισμό του 2010 τον Νοέμβριο του 2009, ο οποίος –κάτι που ξεχνούν πολλοί– προέβλεπε ήδη (πολύ πριν από το μνημόνιο) μείωση ελλείμματος 3,6 μονάδων για το επόμενο έτος. Ταυτόχρονα έγινε σημαντική προσπάθεια να συγκρατηθεί όσο γινόταν το έλλειμμα του 2009, ώστε να μην κλείσει ακόμα υψηλότερα (με συγκράτηση λειτουργικών δαπανών, διακοπή του μέτρου απόσυρσης, αύξηση τελών κυκλοφορίας, έκτακτη εισφορά στις πολύ κερδοφόρες επιχειρήσεις, μη ανανέωση συμβάσεων σε εργαζόμενους ορισμένου χρόνου κ.λπ.).
Από στόχο για έλλειμμα 2% του ΑΕΠ το 2009, όπως είχε καθοριστεί τον Δεκέμβριο του 2008, φτάσαμε σε πραγματικό έλλειμμα άνω του 15% του ΑΕΠ, απόκλιση πάνω από 13 μονάδες του ΑΕΠ σε έναν μόλις χρόνο. Σε απόλυτους αριθμούς, από προβλεπόμενο έλλειμμα περίπου 5 δισ. ευρώ, διαπιστωμένο έλλειμμα άνω των 36 δισ., ένας αδιανόητος εκτροχιασμός 31 δισ. ευρώ, ισοδύναμος με 12 ΕΝΦΙΑ σε ένα μόλις χρόνο!
Αντίστοιχα, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε το 2009 κατά 36 δισ. ευρώ. Και αυτό είναι επιβεβαιωμένο (τίτλο προς τίτλο) από όλες τις παγκόσμιες ηλεκτρονικές πλατφόρμες καταγραφής εκδόσεων δημοσίου χρέους.
Ετσι, ο συνολικός λογαριασμός της Ν.Δ. στη χώρα την περίοδο 2004-2009 έφτασε τα 120 δισ. επιπρόσθετο χρέος, έναντι των 180 δισ. που είχε δανειστεί η χώρα σωρευτικά από το 1830 έως το 2004.
Από τον Σεπτέμβριο του 2008 η ανεργία έχει ανοδική πορεία και το ΑΕΠ αρχίζει να μειώνεται, μέσα σε τέσσερις μήνες έγινε ελλειμματικό κατά 717εκ € (-0,3%) κι έτσι ξεκίνησε να συζητείται το ενδεχόμενο να παρουσιαστεί πρόβλημα αναχρηματοδότησης του χρέους.
Στα μέσα του Αυγούστου είχαν ανακοινωθεί μέτρα ενίσχυσης της οικονομίας. Οι τράπεζες αρχίζουν και εμφανίζουν προβλήματα, στις 18 Νοεμβρίου 2008 το κράτος κεφαλαιοποιεί τις τράπεζες με 28δις ευρώ. Μιλώντας σε συζήτηση στη Βουλή για τον προϋπολογισμό του 2009 ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης προειδοποίησε ότι σε περίπτωση δυσκολιών δανεισμού του κράτους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θεωρώντας ότι έχει εξαπατηθεί από την ελληνική κυβέρνηση, θα υποδείξει στην Ελλάδα να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για δανεισμό.
Ο υπουργός οικονομικών Γιώργος Αλογοσκούφης απάντησε ότι δεν τίθεται τέτοιο θέμα, χαρακτηρίζοντας «κινδυνολογίες» την ομιλία Σημίτη,ενώ δυο μέρες νωρίτερα ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής είχε χαρακτηρίσει τις σχετικές διαδόσεις «υποβολιμαίες, ανεύθυνες και επικίνδυνες».
Τον Ιανουάριο του 2009 ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor’s υποβάθμισε τη μακροπρόθεσμη πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας από Α σε Α- αυξάνοντας το κόστος δανεισμού της χώρας. Μετά τις ευρωεκλογές του 2009, ο Γιάννης Παπαθανασίου, διάδοχος του Γεωργίου Αλογοσκούφη, ετοιμάζει μεταρρύθμιση με σκοπό την αναχρηματοδότηση του κράτους.standard-poors
Το πραγματικό ετήσιο δημοσιονομικό έλλειμμα της τάξης του 15,6% για το 2009 σήμαινε ότι μέσα σε ένα χρόνο το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από περίπου 110% σε πάνω από 125% ως ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Αυτό συνέβη διότι λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης, αλλά και άλλων παραγόντων, υπήρχε στασιμότητα του ΑΕΠ και ύφεση ήδη από το 2008. Ως εκ τούτου το ετήσιο έλλειμμα απλά προστίθετο στο χρέος.
Ο παρονομαστής (το ΑΕΠ) ήταν πλέον στάσιμος. Η τότε κυβέρνηση προσπάθησε να αποκρύψει τα δυσάρεστα αυτά δεδομένα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις διεθνείς χρηματαγορές. Η προσπάθεια αυτή ήταν ωστόσο μάταιη αφού υπήρχαν δημοσιευμένοι κι άλλοι δείκτες (π.χ. στοιχεία της ΤτΕ) που απεικόνιζαν ξεκάθαρα την έκταση του προβλήματος.
Για την απόφασή του αυτή κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του, πως με τις εκλογές είχε σκοπό να αποδράσει από την πολύ δύσκολη κατάσταση που διαμορφωνόταν. Τις εκλογές κέρδισε το ΠΑΣΟΚ με υποσχέσεις για αυξήσεις μισθών στα όρια του πληθωρισμού.
Δυο μέρες μετά τις εκλογές οι υπηρεσίες της ΤτΕ συνέταξαν ένα σημείωμα προς το διοικητή της, Γιώργο Προβόπουλο, στο οποίο διαπίστωναν έναν «πρωτοφανή δημοσιονομικό εκτροχιασμό, ο οποίος δεν δικαιολογείται, παρά μόνο σε πολύ μικρό βαθμό, από την κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας», έκριναν «απολύτως βέβαιο ότι η παρούσα δημοσιονομική θέση της χώρας δεν είναι διατηρήσιμη», προέβλεπαν ότι το δημόσιο έλλειμμα για το 2009 θα κυμαινόταν μεταξύ 12-14% και χαρακτήριζαν «εξαιρετικά αισιόδοξες» τις εκτιμήσεις ότι το έλλειμμα του 2009 θα είχε ύψος 5,9%, οι οποίες είχαν σταλεί από την κυβέρνηση Καραμανλή στη Eurostat στις 30 Σεπτεμβρίου.
Την επομένη ορκίστηκε υπουργός οικονομικών ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, ο οποίος κλήθηκε να αντιμετωπίσει μία δραματική κατάσταση. Στις 20 Οκτωβρίου του 2009 ανακοίνωσε στο ECOFIN[26] ότι το έλλειμμα για το 2009 βρίσκεται στο 12,5% από 6% που το υπολόγιζε η προηγούμενη κυβέρνηση (τελικά το 2010 αναθεωρήθηκε στο 15,4%). Δύο μέρες μετά ο οίκος αξιολόγησης Fitch επίσης υποβάθμισε την Ελλάδα από Α σε Α-.fitch11
Παρόλα αυτά η κυβέρνηση απέφυγε να προχωρήσει άμεσα σε λήψη μέτρων δημοσιονομικής εξυγίανσης, με σκοπό να καθησυχάσει τις αγορές. Στο επόμενο διάστημα προχώρησε σε εφαρμογή προεκλογικών της δεσμεύσεων σε θέματα κοινωνικής πολιτικής, όπως η καταβολή του επιδόματος αλληλεγγύης σε κοινωνικές ομάδες με χαμηλό εισόδημα.
Συνεπής σ’ ένα βαθμό στις προεκλογικές δεσμεύσεις της κυβέρνησης, ήταν και ο προϋπολογισμός για το 2010, που κατατέθηκε στη βουλή στις 20 Νοεμβρίου 2009, ο οποίος περιλάμβανε αυξήσεις, στα όρια του πληθωρισμού, σε χαμηλούς μισθούς και συντάξεις.
Ο προϋπολογισμός περιείχε επίσης μέτρα μείωσης δαπανών με περιστολή κρατικής σπατάλης και περικοπές σε λειτουργικές δαπάνες ενώ υπολόγιζε αύξηση εσόδων, κυρίως μέσω της αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής.xrimatistirio
Λίγο μετά την κατάθεση του προϋπολογισμού υπήρξε νέα αρνητική εξέλιξη που αφορούσε την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας. Στις 8 Δεκεμβρίου ο οίκος Fitch υποβάθμισε για δεύτερη φορά την ελληνική οικονομία στο επίπεδο ΒΒΒ+.
Με την σειρά του ο οίκος Standard and Poor’s προχώρησε στις 16 Δεκεμβρίου σε υποβάθμιση της ελληνικής οικονομίας, κρίνοντας το πρόγραμμα της κυβέρνησης για τη δημοσιονομική εξυγίανση της χώρας ανεπαρκές. Ακολούθησε τρίτη υποβάθμιση της ελληνικής οικονομίας, στις 23 Δεκεμβρίου, αυτήν τη φορά από τον οίκο Moody’s.
Από τα μέσα Ιανουαρίου του 2010 ξεκίνησε μία συνεχής άνοδος των spreads, που αναφερόταν συχνά στον τύπο ως ράλι ή κούρσα των spreads. Στις 21 Ιανουαρίου του 2010 το spread των 10ετών ομολόγων ξεπέρασε τις 300 μονάδες και στη συνέχεια ακολούθησε έντονα αυξητική πορεία ξεπερνώντας ακόμα και τις 1000 μονάδες τον Απρίλιο του 2010.
Σαφείς αιχμές κατά της κυβέρνησης του Κώστα Καραμανλή και τις πρακτικές της στον τομέα της οικονομίας, άφησε ο απερχόμενος Πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ σε ομιλία του σε φόρουμ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στην Πορτογαλία.
Μιλώντας με αφορμή τη συμπλήρωση 20 χρόνων της ΟΝΕ, ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ είπε: «Τον Οκτώβριο του 2009 η ελληνική κυβέρνηση παραδέχθηκε ότι τα επίσημα στατιστικά στοιχεία επί χρόνια παρουσίαζαν παραποιημένο το πραγματικό ύψος του χρέους και του ελλείμματος . Η ελληνική κυβέρνηση αναθέωρησε την πρόβλεψη για το έλλειμμα του 2009 από 3,7% σε 12,% του ΑΕΠ. Το τελικό νούμερο ήταν άνω του 15%. Ομοίως ο αριθμός που έδωσε η ελληνική κυβέρνηση για το χρέος στα τέλη του 2009 αυξήθηκε από 272 δισ. ευρώ σε 301,1 δισ ευρώ, η υψηλότερη αναλογίας χρέους προς ΑΕΠ για οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ. Αυτό πυροδότησε δυσπιστία και ανησυχία σε όλα τα επίπεδα και αποκάλυψε μια από τις μεγαλύτερες αντιφάσεις της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης. Η αλήθεια είναι ότι η Eurostat είχε στείλει από το 2004 μέχρι το 2010 δέκα αντιπροσωπείες στην Αθήνα για να βελτιώσουν την αξιοπιστία των ελληνικών στατιστικών στοιχείων. Ωστόσο, κράτη μέλη αντιστέκονταν επί χρόνια σε αυστηρότερους κανόνες της ΕΕ για τα στατιστικά στοιχεία με πρωθυπουργούς, υπουργούς Οικονομικών και κυβερνήσεις να υποστηρίζουν ότι η εθνική κυριαρχία ήταν σημαντικότερη από την αξιοπιστία και τα συγκρίσιμα στοιχεία», τόνισε ο πρόεδρος της Κομισιόν.
Ο Γιούνκερ, κάνοντας την αυτοκριτική του πρόσθεσε: «Ήταν και δική μου ευθύνη που τότε ήμουν μεταξύ εκείνων που ψήφισαν κατά της αύξησης της ισχύος και του ανεξάρτητου ρόλου της Eurostat. Αν αυτό είχε γίνει νωρίτερα, δεν θα είχαμε ζήσει την ελληνική κρίση με τον τρόπο που την βιώσαμε».
