Του Στέφανου Νικολαΐδη
Αύγουστος 2025. Μια απόφαση που γράφει ιστορία στη Θράκη: η Ελλάδα αναγνωρίζει επίσημα τους Αλεβίτες Μπεκτασήδες, μια θρησκευτική κοινότητα, μια «μειονότητα μέσα στη μειονότητα», όπως λέγεται, με αιώνες παράδοσης και βαθιές ρίζες στον πολιτισμό της περιοχής.
Τι σημαίνει αυτή η απόφαση; Ποιες είναι οι ρίζες και οι παραδόσεις αυτής της ιδιαίτερης κοινότητας; Και πώς μπορεί να επηρεάσει την ισορροπία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις;
Μιλώντας στα podcast του ΣΚΑΪ και στο skai.gr , ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και βουλευτής της ΝΔ, Άγγελος Συρίγος, αναλύει τόσο την ιστορική διαδρομή των Αλεβιτών Μπεκτασήδων και τη σημασία της κρατικής αναγνώρισης, όσο και τις αντιδράσεις σε Ελλάδα και Τουρκία, καθώς και τις προεκτάσεις για την πολιτική και κοινωνική ζωή της Θράκης.
Μέσα από παραδείγματα, προσωπικές παρατηρήσεις και ιστορικά στοιχεία, ο κ. Συρίγος μάς βάζει στο εσωτερικό μιας κοινότητας που για αιώνες έμεινε στο περιθώριο — και τώρα αποκτά επίσημη φωνή.
Ποιοι είναι οι Αλεβίτες Μπεκτασήδες
Όπως στον Χριστιανισμό υπάρχουν διάφορα δόγματα (Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Διαμαρτυρόμενοι), έτσι και στον Μωαμεθανισμό υπάρχουν διάφορες θρησκευτικές κατευθύνσεις.
Η κυρίαρχη κατεύθυνση της περιοχής μας είναι το σουνιτικό Ισλάμ, οι Σουνίτες. Η Τουρκία είναι σουνιτική χώρα, η Σαουδική Αραβία είναι σουνιτική χώρα, η Αίγυπτος είναι σουνιτική χώρα. Υπάρχουν και οι Σιίτες, οι οποίοι ακολουθούν ένα διαφορετικό δόγμα. Η κυρίαρχη σιιτική χώρα της ευρύτερης περιοχής είναι το Ιράν, ενώ σιιτικές ομάδες υπάρχουν διασκορπισμένες σε διάφορα σημεία στον ισλαμικό κόσμο και σε κάποιες χώρες είναι και πλειοψηφία.
Αλλά ο κανόνας είναι ότι πλειοψηφία είναι το σουνιτικό Ισλάμ.
Πέραν αυτών, υπάρχουν και διάφορες άλλες ομάδες οι οποίες έχουν προκύψει ιστορικά από διάφορες τάσεις συγκρητισμού. Συγκρητισμός λέγεται η προσπάθεια να αντλήσεις θρησκευτικά στοιχεία από θρησκείες που συνυπάρχουν στην περιοχή.
Στην προκειμένη περίπτωση, αυτά όλα ξεκίνησαν από ένα πρόσωπο που λεγόταν Χατζή Μπεκτά. Δεν γνωρίζουμε κατά πόσο είναι ιστορικό, αν και υπάρχει ο τάφος του στην Τουρκία. Ήταν ένας καλόγερος ο οποίος ζούσε στο σημείο εκείνο που ήταν τα όρια μεταξύ του ισλαμικού και του χριστιανικού κόσμου.
Έφτιαξε λοιπόν ένα δόγμα, τον μπεκτασισμό, ο οποίος είναι ισλαμικό δόγμα σαφώς, αλλά έχει αρκετά στοιχεία και από άλλες θρησκείες.
Επί παραδείγματι, όπως εμείς έχουμε το τρισυπόστατο της θεότητας (Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα), αυτοί έχουν το τρισυπόστατο της δικής τους θεότητας (Αλλάχ, Μωάμεθ και Αλή). Όπως εμείς έχουμε τους 12 Αποστόλους, έχουν αντιστοίχως τους 12 Ιμάμηδες. Η θέση της γυναίκας μέσα στον μπεκτασισμό είναι πολύ πιο ισχυρή από ό,τι στον ισλαμισμό γενικότερα.
Έχουν, ακόμα, κάποιες τελετές με έντονο το στοιχείο του κοινοτισμού. Για παράδειγμα, σε τακτά χρονικά διαστήματα (ανά 8 μήνες ή 1 χρόνο) μαζεύεται όλη η κοινότητα στους χώρους προσευχής τους και εκεί ο καθένας ζητά συγχώρεση από τους άλλους για τα λάθη που έχει κάνει, δεχόμενος μάλιστα και κριτική. Μιλάμε δηλαδή για πράγματα που συμβαδίζουν με μικρές κοινότητες, οι οποίες από τον 14ο αιώνα βρίσκονταν στα όρια των δυο κόσμων (Ισλάμ & Χριστιανισμού).
Σε σχέση, δηλαδή, με την υπόλοιπη μουσουλμανική μεινότητα της Θράκης, οι Αλεβίτες Μπεκτασήδες είναι Μουσουλμάνοι, αλλά έχουν το δικό τους δόγμα.
Επίσης, δεν πηγαίνουν σε τεμένη με μιναρέδες, όπως οι υπόλοιποι Μουσουλμάνοι. Οι χώροι τους λέγονται τεκέδες και εκεί πηγαίνουν και άντρες και γυναίκες μαζί. Δεν είναι διαχωρισμένοι μεταξύ τους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τις τελετές τους τις συνοδεύουν με μαντολίνο, όπου ψέλνουν και τραγουδούν.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτά τα δόγματα δημιουργούνται σε περιοχές που υπάρχει μίξη. Πολλές φορές ήταν και μια προσπάθεια να τραβήξεις αυτούς τους ανθρώπους από την παλιά θρησκεία (Χριστιανισμό) στη νέα τους θρησκεία, προσφέροντας και κάτι που ήταν αρκετά κοντά τους.
Χαρακτηριστικό το παράδειγμα των γενιτσάρων. Οι γενίτσαροι γεννιόντουσαν Χριστιανοί, δεν τους έκαναν Σουνίτες Μουσουλμάνους, αλλά Μπεκτασήδες, ακριβώς γιατί θεωρούσαν ότι ήταν αρκετά κοντά στην παλιά τους θρησκεία. Μάλιστα, κάτι που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό: οι γενίτσαροι είχαν σημαία (μπαϊράκι) με τον Άγιο Γεώργιο, καθώς ο Άγιος Γεώργιος και ο Προφήτης Ηλίας είναι δυο άγιοι που αναγνωρίζονται στον μπεκτασισμό.
Οπότε παίρνοντάς τους από μικρά παιδιά από τον Χριστιανισμό, οι Οθωμανοί τούς οδηγούσαν σε κάτι αρκετά κοντά στην προηγούμενη θρησκεία τους, αλλά από την πλευρά του Ισλάμ.
Το μεγάλο τους πρόβλημα τα τελευταία χρόνια είναι ότι ανήκαν σε τάγματα. Αυτά τα τάγματα ετέθησαν σε διωγμό στην Τουρκία μετά τον Κεμάλ και στη συνέχεια λόγω της αλλαγής των συνθηκών συνέβη το ίδιο και σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων.
Οι Μπεκτασήδες βρίσκονταν παραδοσιακά στην Τουρκία και στα Βαλκάνια. Είναι τουρκόφωνοι και αλβανόφωνοι. Πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών υπήρχαν αλβανόφωνοι Μπεκτασήδες και στην Ελλάδα. Επί παραδείγματι, υπάρχει ένας μπεκτασίδικος τεκές κοντά στα Τέμπη, ο οποίος προστατεύεται από το υπουργείο Πολιτισμού, χωρίς βέβαια να λειτουργεί πλέον.
Στην περιοχή της Θράκης έχουμε τουρκόφωνο μπεκτασισμό. Μιλάμε για 3.000 – 4.000 άτομα τα οποία κατοικούν κυρίως στον Έβρο.
Από τα στοιχεία της περιοχής μπορούμε να φανταστούμε ότι υπήρχαν και σε άλλες περιοχές. Δηλαδή βλέπουμε τεκέδες με τάφους αγίων Μουσουλμάνων σε διάφορες περιοχές της Θράκης. Ωστόσο, ο κύριος όγκος τους αυτήν τη στιγμή είναι σε χωριά στον βόρειο Έβρο.
Ο δεύτερος ιερότερος τόπος του μπεκτασισμού παγκοσμίως είναι στο χωριό Ρούσσα. Ο πρώτος ιερός τόπος είναι ο τάφος του Χατζή Μπεκτά στην Τουρκία, με μια όμως διαφορά: είναι μουσείο και δεν λειτουργεί.
Αντίθετα, ο τεκές της Ρούσσας είναι το μοναδικό θρησκευτικό σημείο των Μπεκτασήδων που δεν έχει παύσει να λειτουργεί περίπου από το 1400 που φτιάχτηκε. Μάλιστα, στο εσωτερικό του έχει μια μικρή μαύρη πέτρα που κατά την παράδοση έχει αποσπαστεί από τη Μέκκα.
Το μεγάλο βήμα της αναγνώρισης
Στη Θράκη έχουμε πολλές φορές την εντύπωση ότι υπάρχει κάτι μονολιθικό και συμπαγές. Η μουσουλμανική μειονότητα δηλαδή που η Τουρκία θέλει να θεωρούμε ότι είναι όλη τουρκόφωνη κι όλοι Σουνίτες. Στην πραγματικότητα, ένα τμήμα τους είναι τουρκόφωνοι, ένα τμήμα Πομάκοι και ένα άλλο Ρομά.
Οι Αλεβίτες Μπεκατσήδες λοιπόν αντιμετωπίζονταν με επιφύλαξη και με διακρίσεις από πλευρά Τουρκίας.
Για παράδειγμα, αν κάποιος Αλεβίτης Μπεκτασής πέθαινε, εφόσον δήλωνε την ταυτότητά του, δεν του επέτρεπαν να ταφεί στο νεκροταφείο των υπολοίπων Μουσουλμάνων. Και υπήρξε στις αρχές του 2000 περίπτωση εκταφής νεκρού.
Επομένως, αυτές οι ομάδες χαρακτηρίζονται από πλευράς Διεθνούς Δικαίου «μειονότητα μέσα στη μειονότητα».
Τι σημαίνει αυτό;
Κατά κανόνα, μια μειονότητα κινδυνεύει να αφομοιωθεί και να εξαφανιστεί από την κυρίαρχη πλειοψηφική ομάδα. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτοί δεν κινδυνεύουν από την κυρίαρχη πλειοψηφική ομάδα των Χριστιανών Ελλήνων της περιοχής, αλλά από την κυρίαρχη μέσα στη μειονότητα ομάδα.
Οι μεν Πομάκοι και Ρομά κινδυνεύουν από τους τουρκόφωνους, οι δε Αλεβίτες από τον κύριο όγκο του σουνιτικού Ισλάμ.
Υπήρξε ένα περιστατικό, πάλι κατά τη δεκαετία του 2000, όπου οι Σουνίτες είχαν υφαρπάξει τον τεκέ της Ρούσσας, προσπαθώντας να τον κάνουν σουνιτικό προσκύνημα.
Πλέον το ελληνικό κράτος αναγνωρίζει την ύπαρξή τους.
Αναγνωρίζει τα θρησκευτικά τους ιδρύματα, φτιάχνεται μια Βακουφική Επιτροπή η οποία θα ασχολείται αποκλειστικά με τους δικούς τους χώρους και τα παιδιά των Μπεκτασήδων θα μπορούν στα σχολεία να έχουν ιεροδιδασκάλους για να μαθαίνουν για το δικό τους δόγμα μέσα στο Ισλάμ.
Τουρκικές και ελληνικές αντιδράσεις
Το 2020 αναγνωρίσαμε για πρώτη φορά αλεβίτικο μπεκτασίδικο ευκτήριο οίκο. Είπαμε δηλαδή ότι αυτός ο χώρος είναι για τους Αλεβίτες Μπεκτασήδες, πάλι σε αυτά τα χωριά στη Θράκη.
Τότε είχε υπάρξει έντονη αντίδραση από την Τουρκία, αλλά με περίεργο τρόπο. Η μεν Τουρκία είχε πει πως αυτές οι κινήσεις δεν έχουν αντίκρισμα, γιατί προσπαθούν να διασπάσουν τη μειονότητα. Οι δε Μπεκτασήδες της Τουρκίας (7 έως 10 εκατ.) είχαν δηλώσει τον ενθουσιασμό τους, λέγοντας ότι «η Ελλάδα μάς αναγνωρίζει, ενώ η χώρα που ζούμε αγνοεί την ύπαρξή μας».
Αμέσως μετά την αναγνώριση από τη Βουλή αρχές Αυγούστου 2025, στις 5 του μήνα η υπουργός Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη συνοδεύτηκε από τον Άγγελο Συρίγο στην κεντρική εορτή των Αλεβιτών Μπεκτασήδων έξω από τον τεκέ της Ρούσσας.
Στη συγκεκριμένη εκδήλωση οι εκπρόσωποι της ελληνικής Πολιτείας έγιναν δεκτοί από την κοινότητα με συγκίνηση, χαρά και μεγαλοπρέπεια.
Αναφορικά με τις εντός συνόρων αντιδράσεις, στη Βουλή έγινε η εξής διαφοροποίηση: οι δυο Μουσουλμάνοι βουλευτές της Νέας Αριστεράς Χουσεΐν Ζεϊμπέκ και Φερχάτ Οζγκιούρ από τους νομούς Ξάνθης και Ροδόπης, οι οποίοι εκπροσωπούν τη μειονότητα, ενοχλήθηκαν πάρα πολύ.
Ο ένας εξ αυτών χαρακτήρισε «εξαιρετικά ύποπτο» όλο αυτό που κάνει η ελληνική Πολιτεία, η οποία «επιδιώκει να διασπάσει τη μειονότητα», προσθέτοντας μάλιστα αργότερα ότι «αυτά τα σχέδια δεν θα περάσουν». Ο άλλος βουλευτής καλωσόρισε κατ’ αρχήν αυτήν την κίνηση και στη συνέχεια εξήγησε ότι είναι «απαράδεκτη», διότι έχει «άλλες στοχεύσεις», υπογραμμίζοντας πως «δεν είναι αυτά τα προβλήματα της μειονότητας»
Η αλήθεια όμως είναι ότι με την κίνηση αυτή η Ελλάδα δεν αλλάζει τη Συνθήκη της Λωζάννης. Αντίθετα, δίνει περισσότερα δικαιώματα σε μια θρησκευτική ομάδα.
Υπάρχει μια λανθασμένη αντίληψη περί «αμοιβαιότητας» στην περιοχή, την οποία έχουν πληρώσει και η μουσουλμανική μειονότητα στην Ελλάδα και η ελληνική μειονότητα στην Τουρκία: πως δηλαδή ό,τι συμβαίνει στη μια πλευρά, πρέπει να υπάρχει απάντηση στη μειονότητα που ζει στο έδαφος της άλλης πλευράς.
Ευτυχώς η ελληνική πλευρά έχει ξεφύγει από αυτήν τη λογική εδώ και δεκαετίες.
Έχουμε στη χώρα μας περίπου 100.000 άτομα μουσουλμανική μειονότητα, όπου ευημερούν. Σε αντίθεση με την Τουρκία, έχουν τα δικαιώματα που τους προσφέρει η Συνθήκη της Λωζάννης, το Σύνταγμα και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Πηγή: skai.gr
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
