Σημεία ομιλίας Χάρη Καστανίδη, Βουλευτής ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής, στην εκδήλωση του Ι.Δ.Ε.Ε.Σ. “Οι αγορές, οι κρίσεις και η απάντηση της Σοσιαλδημοκρατίας”:
1. Οι νεοφιλελεύθερες ιδέες απέτυχαν, ύστερα από μια κυριαρχία περίπου 40 ετών.
Είναι γνωστό ότι η συντελεσθείσα παγκοσμιοποίηση συνοδεύτηκε από μια εμφανή συρρίκνωση της κυριαρχίας των εθνικών κρατών, από μια αποφασιστική αποδυνάμωση της κρατικής ικανότητας, προς όφελος της ασυδοσίας των αγορών. Ο νέος θεός των συνδεδεμένων οικονομιών ήταν οι αγορές, η αυτορρύθμισή τους, οι ιδιωτικοποιήσεις, το αχαλίνωτο κέρδος, η μυσταγωγία των χρηματιστηριακών αξιών.
2. Κι όμως, σε δύο τουλάχιστον δραματικές στιγμές του πλανήτη, οι νεοφιλελεύθεροι ιδεολόγοι αποσκίρτησαν από το δόγμα τους και «ανακάλυψαν» τις αρετές του εθνικού κράτους και των δημόσιων εθνικών πολιτικών.
Η μία ήταν στην πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, όταν έσκασε η χρηματιστηριακή φούσκα των ενυπόθηκων δανείων. Η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν αντιμετωπίσθηκε με την περίφημη αυτορρύθμιση των αγορών, αλλά με την παρέμβαση των εθνικών κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών.
Τη δεύτερη τη ζούμε τώρα. Η αντιμετώπισή της πανδημίας δεν «ανατέθηκε» στις αγορές ή στον ιδιωτικό τομέα της υγείας. Επιστρατεύθηκε το δημόσιο σύστημα υγείας και οι λειτουργοί του. Κατά τον ίδιο τρόπο, η αποκατάσταση της οικονομικής βλάβης που προκαλεί η πανδημία είναι το αντικείμενο των δημόσιων πολιτικών στηριγμένων από δημόσιους πόρους.
3. Οι νεοφιλελεύθεροι φίλοι μας καλό είναι να ακούσουν τον τελευταίο ιδεολογικό πατέρα του δόγματός τους. Ο Μίλτον Φρήντμαν έλεγε το 2001: « πριν από δέκα χρόνια θα σας έλεγα τρεις μόνον λέξεις. Ιδιωτικοποιήσεις, ιδιωτικοποιήσεις, ιδιωτικοποιήσεις. Αλλά έκανα λάθος. Το κράτος δικαίου είναι πιο σημαντικό από τις ιδιωτικοποιήσεις και τις αγορές».
4. Ο κόσμος και η χώρα μας έχουν ανάγκη από μια νέα εποχή της σοσιαλδημοκρατίας, από μια νέα περίοδο ηγεμονίας των ιδεών του δημοκρατικού σοσιαλισμού.
Οι σοσιαλιστές θα ανακάμψουν στην Ευρώπη, όταν απαντήσουν στον οικονομικό “εξτρεμισμό” της παγκοσμιοποίησης. Όταν επιχειρήσουν εκ νέου τη “διόρθωση” των αγορών προς τις ανάγκες της Δημοκρατίας και της κοινωνίας. Όταν μετατρέψουν το πρωτείο της οικονομίας σε πρωτείο της πολιτικής, μέσω του δημοκρατικού επανελέγχου των εθνικών αποφάσεων. Όλα αυτά δεν σημαίνουν επιστροφή στις πολιτικές των πρώιμων μεταπολεμικών χρόνων. Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες έχουν από τότε μεταβληθεί άρδην. Απαιτούνται νέες επεξεργασίες και προσεγγίσεις.
5. Χρειαζόμαστε μια συνετή παγκοσμιοποίηση, που πειθαρχεί σε κανόνες και σέβεται την κανονιστική αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης. Αν το κεφάλαιο απάντησε στον ιστορικό σοσιαλδημοκρατικό συμβιβασμό με την κατάργηση των διασυνοριακών ελέγχων και την ανεξέλεγκτη υπερεθνική κίνησή του, οι σοσιαλιστές οφείλουν να ανταπαντήσουν με την επιδίωξη ενός νέου συμβιβασμού υπέρ της κοινωνίας, των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, υπέρ των ανθρώπινων αναγκών, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Οφείλουν, ακόμη, να εργασθούν εντατικά για να μετατραπεί ο απαθής, ιδιώτης καταναλωτής σε πολίτη, μέσω της εμβάθυνσης της Δημοκρατίας και της εξασφάλισης διαδικασιών συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων
6. Η θεμελιώδης προτεραιότητα των Ευρωπαίων και Ελλήνων Σοσιαλιστών πρέπει να αφορά την αναδιοργάνωση των δημοκρατικών θεσμών, του πολιτικού συστήματος και της διοίκησης. Είναι επιτακτική ανάγκη η ριζική αναδιοργάνωση της Δημοκρατίας, ώστε το γενικό δημόσιο συμφέρον να καταστεί η μόνη ισχυρή κανονιστική αρχή των πολιτικών αποφάσεων. Δεν θα υπάρξει κανένα φωτεινό σημάδι στην εθνική μας πορεία, εάν δεν επαναδιατυπωθεί ολότελα το δημοκρατικό αίτημα, εάν δηλαδή δεν εκμηδενισθεί η ασφυκτική επιρροή ολιγαρχικών ομάδων του πλούτου και της εξάρτησης στα κέντρα λήψης των πολιτικών αποφάσεων και δεν αυξηθεί, αντιστρόφως, η επιρροή του λαϊκού παράγοντα σε αυτά.Συνεπώς, η ανασύνταξη της Δημοκρατίας και η υπεροχή της πολιτικής έναντι της οικονομίας, αποτελούν προϋπόθεση για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης και της ισότητας.
7. Η επαναθέσμιση της Δημοκρατίας πρέπει να στηριχθεί σε δύο κατευθυντήριες αρχές. Η πρώτη, είναι η αρχή μιας νέας ισορροπίας μεταξύ των διακεκριμένων εξουσιών, αλλά και στο εσωτερικό κάθε εξουσίας ξεχωριστά. Το επιθυμητό είναι κάθε εξουσία να αντιρροπεί τη λειτουργία των άλλων, όχι για να τις ακυρώνει, αλλά για να προκύπτει συνθετική δημοκρατική απόφαση, χωρίς τον κίνδυνο να συγκεντρώνεται ανέλεγκτη εξουσία σε κάποιον θύλακο της δημοκρατικής επικράτειας. Έχω υπόψη μου τη συνταγματική αναθεώρηση του 1986, που αθέλητα οδήγησε σε ένα ασφυκτικά ελεγχόμενο πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα. Συνεπώς, πρέπει να φανταστούμε τη συνταγματική θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας και ως αντίρροπη στην εξουσία του Πρωθυπουργού και της Κυβέρνησης, χωρίς βεβαίως να καταστρατηγείται η αρχή της δεδηλωμένης. Η υποχρέωση π.χ. της Βουλής να ψηφίζει με αυξημένη πλειοψηφία νόμο που ανέπεμψε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς μπορεί να εξασφαλισθεί μια νέα δημοκρατική ισορροπία στο εσωτερικό της εκτελεστικής εξουσίας.
8. Η δεύτερη κατευθυντήρια αρχή για την επαναθέσμιση της Δημοκρατίας πρέπει να κατατείνει σε μια αρχιτεκτονική των δημοκρατικών θεσμών, σε ένα θεσμικό σχηματισμό που θα τροφοδοτείται και θα διαμορφώνεται δυναμικά από τις λαϊκές πρωτοβουλίες και την κοινωνική δυναμική. Αυτό σημαίνει ότι κατοχυρώνεται η θεσμικά οργανωμένη επέμβαση του λαϊκού παράγοντα στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Τέτοιο παράδειγμα συνιστά η δυνατότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος για σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, μετά από συγκέντρωση υπογραφών από ένα ποσοστό των εκλογέων.
9. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η διαρκής ενίσχυση της τοπικής εξουσίας, με την έννοια ότι ένα πλέγμα δικαιωμάτων πρέπει να ασκείται σε διοικητικές ενότητες που είναι πολύ κοντά στον πολίτη, άρα είναι εύκολα προσβάσιμες και ελέγξιμες από αυτόν, συγκριτικά με την πιο απόμακρη εθνική διάσταση. Η ενίσχυση της τοπικής αυτονομίας πρέπει να συνδεθεί με ένα νέο πνεύμα τοπικού φεντεραλισμού. Φεντεραλισμός που θα επιτρέψει την οργάνωση πολλαπλών σχέσεων ανταλλαγής, συναγωνισμού και αλληλεγγύης μεταξύ πόλεων και περιοχών. Τα τοπικά δίκτυα αυτονομίας που θα αρθρωθούν στο εσωτερικό του φεντεραλισμού της βάσης μπορεί να είναι η νέα δημοκρατική πρόκληση και η απάντηση στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.
10. Η παραπάνω αρχή της εγγύτητας μας εισάγει στην ανάγκη μιας ριζικής μεταρρύθμισης του κράτους, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας πρέπει να είναι η διαμόρφωση του κράτους- στρατηγείου. Το κεντρικό κράτος σχεδιάζει και εποπτεύει τις εθνικές πολιτικές μόνο, ενώ το σύνολο των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων περνά στους δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης και στις αποκεντρωμένες δομές.
