«Η πανδημία ανέδειξε ότι όλοι έχουμε κοινό τελικό προορισμό
και κανένας δε μπορεί να ζήσει μόνος του» Πάπας Φραγκίσκος

Και μπορεί να βάζουμε υπότιτλο αυτό που είπε αυτός που έχει το αλάθητο – που μεταξύ μας τώρα είναι μια πιο «ευρωπαϊκή» εκδοχή του δημοτικού τραγουδιού «τούτη η γης που την πατούμε, όλοι μέσα θε να μπούμε» – όμως το άλλο που ανέδειξε η πανδημία και κυρίως η διαχείριση της, είναι το ότι δεν φτάνουμε όλοι στον «τελικό προορισμό» ούτε με τον ίδιο τρόπο, ούτε με την ίδια ταχύτητα! Αυτό στο οποίο θα συμφωνήσουμε όμως είναι στο ότι «κανένας δεν μπορεί να ζήσει μόνος του»!

Στην μεγάλη συζήτηση που γίνεται εδώ και πάνω πλέον από ένα χρόνο για τον sars–cov-2, σε όλα τα επίπεδα: επιστημονικά, κοινωνιολογικά, οικονομικά, και για την διαχείριση της και για την αντιμετώπισή της και για τις επιπτώσεις της, ειδικά για το θέμα του εμβολιασμού, θα θέλαμε να προσθέσουμε την δική μας οπτική με τα δικά μας λόγια και τις δικές μας προσλαμβάνουσες.

Η ανάπτυξη των εμβολίων αποτελεί μια από τις σημαντικότερες επιστημονικές ανακαλύψεις η οποία άλλαξε την πορεία της ανθρωπότητας. Το πρώτο πρόγραμμα εμβολιασμών από τον Luis Pasteur αφορούσε στην ευλογιά και ουσιαστικά ήταν ένα τεράστιο βήμα για την πρόληψη, καθώς πλέον δινόταν η ευκαιρία στον ανθρώπινο οργανισμό να αναπτύξει τη δυνατότητα να εμποδίζει την εγκατάσταση ενός μικροβίου ή ιούσε αυτόν. Δηλαδή κάτι σαν μια δυνατότητα αυτενέργειας και αυτοδιαχείρισης όπως θα λέγαμε με όρους πολιτικής, αφού μέσω του εμβολιασμού ο οργανισμός έχει έτοιμα πλέον εφόδια για όταν έρθει σε επαφή με το μικρόβιο, σε αντίθεση με τη λήψη φαρμάκων που αφορά την αντιμετώπιση του παθογόνου όπου ο οργανισμός ήδη νοσεί.

Ουσιαστικά αυτή η απλή φιλοσοφία είναι η καινοτομία που έφεραν τα εμβόλια. Είναι απλή βέβαια για τις ημέρες μας όπου αρκετά πράγματα θεωρούνται (κακώς) δεδομένα, όπου η περίοδος των μεταδοτικών ασθενειών φάνταζε (τουλάχιστον προ κορονοϊού) κάτι πολύ μακρινό, γεγονός που ακριβώς οφείλεται στην ύπαρξη των εμβολίων. Εν συντομία τα εμβόλια παρέχουν ενεργητική ανοσία (σε αντίθεση με την παθητική ανοσία, η οποία αφορά τη χορήγηση έτοιμων αντισωμάτων στον οργανισμό, όπως μέσω του μητρικού γάλακτος) στον οργανισμό, δηλαδή με βάση ένα οντογονικό ερέθισμα που παρέχει το εμβόλιο, ο οργανισμός μπορεί να παράγει μόνος του αντισώματα και κύτταρα μνήμης τα οποία θα του παρέχουν τη δυνατότητα να αντιδρά πιο άμεσα και με μεγαλύτερη ισχύ όταν ξανάρθει σε επαφή με το αντιγόνο αυτό.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πρώτη γενιά εμβολίων αφορούσε τη χορήγηση ολόκληρων των μικροβίων, είτε εξασθενημένων (ζωντανών), είτε αδρανοποιημένων (νεκρών) μικροοργανισμών. Οι εξασθενημένοι μικροοργανισμοί έχουν το πλεονέκτημα ότι παρέχουν πιο ισχυρή ανοσία, αλλά δε μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ανοσοκατασταλμένους (π.χ., σε ασθενείς με AIDS) ή σε εγκύους. Οι αδρανοποιημένοι μικροοργανισμοί έχουν το πλεονέκτημα της μεγαλύτερης ασφάλειας, αλλά χρειάζονται επαναληπτικές δόσεις για να παρέχουν την επιθυμητή ανοσία. Η δεύτερη γενιά εμβολίων δεν περιλαμβάνει ολόκληρους τους μικροοργανισμούς αλλά μόνο τμήματα από αυτούς τα οποία μπορούν να δρουν ως αντιγονικά ερεθίσματα. Τα τμήματα αυτά, πρωτεΐνες ή τοξίνες μπορεί να χορηγούνται απευθείας ή μέσω συζευγμένων με μικροβιακούς φορείς-οχήματα σχημάτων. Η τρίτη γενιά εμβολίων αφορά σε αυτά που περιέχουν μόνο κομμάτι του γενετικού υλικού του μικροβίου (DNA ή RNA) το οποίο ενσωματώνεται στα κύτταρα (και όχι στο DNA, άρα το γενετικό μας υλικό δεν κινδυνεύει να αλλοιωθεί από κάτι) και παράγει εκεί τα αντιγόνα τα οποία παρέχουν ανοσία. Σε αυτή την κατηγορία, η οποία είναι και η πιο τεχνολογικά σύγχρονη και ασφαλής εφόσον δεν περιέχει τον μικροοργανισμό, ανήκει και ένα μεγάλο εύρος των σημερινών εμβολίων ενάντια στον ιό sars –cov2, γεγονός το οποίο απασχολεί την ελληνική επικαιρότητα. Σε ανάπτυξη βρίσκονται και πειράματα σε τεχνολογία εμβολίων που θα είναι ενσωματωμένα σε τρόφιμα (βρώσιμα) εμβόλια.

Τώρα το αντιγονικό κομμάτι δε χορηγείται μόνο του. Χορηγείται μέσω διαλυτών που περιέχουν στοιχεία για τη συντήρηση τους, υπολείμματα αντιβιοτικών που εξασφαλίζουν στείρο περιβάλλον και υπολειμμάτων αυγών όρνιθας τα οποία χρησιμοποιούνται ως υλικό καλλιέργειας για να εξασθενούν οι μικροοργανισμοί και να χάνουν τη λοιμογόνο δράση τους. Το αντιγονικό κομμάτι είναι πλήρως ασφαλές λοιπόν, αν τηρούνται οι κανόνες χορήγησης και φύλαξης τους. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες αφορούν κυρίως τα υπόλοιπα συστατικά των εμβολίων, τα οποία ενδέχεται να προκαλούν από τοπικό ερεθισμό και πόνο έως ήπια στοιχεία φλεγμονής. λόγω της ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού και αλλεργικές αντιδράσεις που οφείλονται σε κάποιο από τα υπόλοιπα συστατικά του εμβολίου σε άτομα τα οποία είναι αλλεργικά σε αυτά. Εδώ στήθηκε και όλη η παραφιλολογία του αντιεμβολιαστικού κινήματος που εμφανίστηκε το 1996 στη Μεγάλη Βρετανία μετά από δημοσίευση στο περιοδικό Lancetπου συνέδεε ένα συστατικό του εμβολίου MMR με την ανάπτυξη αυτισμού. Έρευνες δεκαετίας έδειξαν ότι δεν υπήρχε καμία συσχέτιση και αποδέχτηκε ότι το άρθρο ήταν κατασκευασμένο από εμπορικά συμφέροντα, αποσύρθηκε τελικά από το Lancet και ο συγγραφέας του διαγράφηκε από τον ιατρικό σύλλογο.

Στην εποχή μας, βέβαια, δεν αρκούνται στην αντίστοιχη παραφιλολογία, αλλά πλέον έχουμε φτάσει στις θεωρίες συνωμοσίας για μικροτσίπ που θα μας κάνουν πειθήνια ρομποτάκια πάνω που είμαστε στο τσακ του να κάνουμε την επανάσταση. Ως προς αυτό δε χρειάζεται κάποια αιτιολόγηση. Ως προς το άγχος των παρενεργειών έχουν αναφερθεί ελάχιστα ποσοστά στο στάδιο των δοκιμών, 2 περιπτώσεις αλλεργικών αντιδράσεων, 4 νευρολογικών που δε συνδέθηκαν με τη δράση του εμβολίου, ενώ αναφέρθηκαν 2 θάνατοι που επίσης δε συνδέθηκαν με τη δράση του εμβολίου. Εδώ αξίζει να αναφερθεί πως οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες να αναφέρουν οτιδήποτε που παρατηρείται στους συμμετέχοντες στην έρευνα κατά τη χορήγηση του εμβολίου, είτε έχει συσχέτιση, είτε όχι με τη χορήγηση του εμβολίου. Με αυτά τα δεδομένα. οι πιθανές παρενέργειες του εμβολίου είναι περιορισμένες και αντίστοιχες με αυτές των προηγούμενων εμβολίων. Το αντιγόνο που χρησιμοποιείται μετά τη μετάφραση του mRNA στα κύτταρα είναι η πρωτεΐνη S που δημιουργεί την ακίδα του κορονοϊού και είναι υπεύθυνη για την προσκόλληση του στα κύτταρα και παρέχει ποσοστό ανοσίας στα επίπεδα του 95%. Η επαναληπτική δόση που απαιτείται είναι για να επιτευχθεί το βέλτιστο ποσοστό ανοσίας για τους λόγους που αναφέρθηκαν προηγουμένως.

Προηγουμένως αναφέρθηκαν τα στάδια δοκιμών, ή πιο ορθά, οι φάσεις της έρευνας. Αρχικά το εμβόλιο δοκιμάζεται σε πειραματόζωα και μελετάται η δράση του σε αυτά, στάδιο το οποίο μπορεί να διαρκέσει έως δέκα χρόνια. Ακολουθεί η φάση 1 στην οποία το εμβόλιο χορηγείται σε μικρή ομάδα ανθρώπων για να εξακριβωθεί η ασφάλεια χρήσης του. Ακολουθεί η φάση 2 στην οποία το εμβόλιο δοκιμάζεται σε μεγαλύτερη ομάδα ανθρώπων και η φάση 3 στην οποία το εμβόλιο δοκιμάζεται μαζικά, ενώ υπάρχει και ομάδα η οποία λαμβάνει εικονικό (placebo) εμβόλιο για να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα του. Μετά τη μαζική χρήση του ακολουθεί η πολυετής φάση 4 στην οποία μελετάται η μακροχρόνια δράση του στον οργανισμό. Η διαδικασία αυτή έχει διαρκέσει έως και 50 χρόνια, ενώ πολλές φορές δεν καταλήγει σε κάποιο αποτέλεσμα. Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί ο μικροοργανισμός μπορεί να είναι παράσιτο (π.χ. ελονοσία) και η ανάπτυξη ανοσίας να μην είναι δυνατή χωρίς σοβαρή βλάβη των κυττάρων του οργανισμού ή να μεταλλάσσεται πολύ γρήγορα σε σημεία που μεταβάλλουν την αντιγονική του δράση (π.χ. HIV). Γεννάται λοιπόν το ερώτημα πως σε αυτή την περίπτωση έχουμε εμβόλιο στον ένα χρόνο (το προηγούμενο ελάχιστο ήταν 5 χρόνια). Καταρχήν, η προκαταρκτική φάση της χορήγησης σε πειραματόζωα παρακάμφθηκε, καθώς χρησιμοποιήθηκαν τα ήδη υπάρχοντα δεδομένα από την έρευνα που γινόταν την προηγούμενη δεκαετία για τους SARS και MERS κορονοϊούς. Έπειτα οι υπόλοιπες τρεις φάσεις ξεκίνησαν ταυτόχρονα με πολύ μεγάλα χρηματικά ποσά και πόρους, γεγονός που διευκόλυνε απίστευτα την έρευνα. Άρα, μήπως αντί να αναρωτιόμαστε γιατί αυτή τη φορά έγιναν όλα τόσο γρήγορα, θα ήταν καλύτερα να ρωτάμε, γιατί δε γινόταν και το προηγούμενο διάστημα; Μήπως θα έπρεπε να αναρωτηθούμε, γιατί δεν υπάρχουν οι απαραίτητες δαπάνες για την κοινωνική ιατρική έρευνα;

Ένα άλλο ερώτημα που διατυπώνεται είναι γιατί το εμβόλιο της Pfizer και όχι κάποιο άλλο όπως το ρωσικό ή το κινεζικό. Η απάντηση είναι απλή. Γιατί αυτό κατατέθηκε και πήρε έγκριση από την ευρωπαϊκή επιτροπή. Το ρώσικο βρίσκεται σε καθεστώς περιορισμένης χρήσης και δεν έχει υποβάλει αντίστοιχη αίτηση, όπως αντίστοιχα και το κινεζικό. Όσον αφορά στο γιατί δε θα γίνει στις έγκυες, ούτε εδώ υπάρχει κάποιο μυστήριο, απλώς, λόγω της επίσπευσης των διαδικασιών, δε συμπεριλήφθηκαν στο στάδιο των δοκιμών και άρα για λόγους ασφαλείας δε θα ενταχθούν προς το παρόν στο πρόγραμμα εμβολιασμών. Τέλος, όσον αφορά στο γιατί δε δίνεται εξίσου βάρος και στην φαρμακευτική αγωγή, αυτό εξηγείται στο ότι το φάρμακο θα το πάρει κάποιος, εφόσον αρρωστήσει και αναπτύξει συμπτώματα. Όμως υπάρχουν και ασυμπτωματικοί οι οποίοι μεταδίδουν τον ιό. Οπότε χρειάζεται ο εμβολιασμός ως πρώτη γραμμή άμυνας και πρόληψης.

Είναι προφανές λοιπόν ότι τα εμβόλια θα είναι ένα μεγάλο βήμα προς την αντιμετώπιση της πανδημίας γιατί θα εξασφαλίζουν, τουλάχιστον με όσα μέχρι στιγμής είναι δεδομένα από την επιστημονική κοινότητα, ότι ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δεν θα νοσήσει ή αν νοσήσει αυτό θα γίνει χωρίς την εμφάνιση βαριών συμπτωμάτων, μέχρι να επιτευχθεί η μη μετάδοση της νόσου με τον εμβολιασμό τουλάχιστον του 70% του παγκόσμιου πληθυσμού Για να γίνει αυτό. όμως, δηλαδή να επιτευχθεί εμβολιασμός σε μεγάλα ποσοστά, υπάρχει μια σειρά δεδομένων που πρέπει να υπάρξουν ως προϋποθέσεις, όχι μόνο για το συγκεκριμένο εμβολιασμό αλλά και γενικότερα:

1. Το εμβόλιο να είναι επαρκές σε ποσότητες δόσεων, προσβάσιμο από όλους και να παρέχεται δωρεάν σε όλους, χωρίς αποκλεισμούς και εξαιρέσεις. Αλήθεια είναι; Επαρκούν οι δόσεις των εμβολίων για την χώρα; Επαρκούν για τον παγκόσμιο πληθυσμό; Πόσο θα τις πληρώσουμε στις φαρμακευτικές εταιρείες; Οι άνεργοι, οι άστεγοι, οι πρόσφυγες, αυτοί που δεν έχουν ΑΜΚΑ και ΑΦΜ, αυτοί που δεν έχουν internet και κινητό να κλείσουν το ραντεβού και να λάβουν το sms; Αυτοί που δεν έχουν «οικογενειακό» γιατρό;

2. Να υπάρξει πλατιά ενημέρωση και να απαντηθούν μια σειρά ερωτημάτων που απασχολούν τους ανθρώπους, πράγμα που έπρεπε να είχε γίνει ήδη. Αλήθεια υπάρχει τέτοιος σχεδιασμός ή για μια ακόμη φορά θα γεμίσουμε τηλεοπτικά σποτάκια «πολύ σχολαστικά», όπως θα γεμίσουν και τα γραφεία των ιδιοκτητών των ΜΜΕ;

3. Να υπάρξει γενναία χρηματοδότηση και έλεγχος από τους δημόσιους φορείς στην έρευνα και στην επιστήμη. Η εναπόθεση στα χέρια της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» της επιστήμης και της έρευνας, τα «χρηματοδοτούμενα» από το ιδιωτικό επιχειρηματικό κεφάλαιο (φαρμακευτικό ή μη) ερευνητικά πρωτόκολλα, η έρευνα και παραγωγή με μόνο σκοπό το κέρδος, παραδίδουν την επιστήμη και την έρευνα στους «νόμους της αγοράς» και έτσι όχι μόνο δεν στοχεύουν στο γενικό δημόσιο καλό αλλά αντιθέτως δίνουν χιλιάδες αφορμές και δημιουργούν το κατάλληλο περιβάλλον για την γιγάντωση των θεωριών συνωμοσίας.

4. Να υπάρξει στροφή προς την πρωτοβάθμια πρόληψη και υγεία σε όλα τα επίπεδα. Να υπάρξει επιτέλους επιδημιολογική πολιτική και πολιτική δημόσιας υγείας. Πραγματικά να ασχοληθούμε με αυτό που λέμε δημόσια υγεία και προαγωγή της, χωρίς σε αυτό να μπαίνουν τα εμπόδια που βάζει το ιδιωτικό κεφάλαιο, η οικονομία της αγοράς, το κέρδος, ο καπιταλισμός.

5. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας και οι δομές του είναι ο μόνος και κύριος πυλώνας που μπορεί να παρέχει υπηρεσίες υγείας σε όλους χωρίς διακρίσεις, χωρίς αποκλεισμούς. Επιβάλλεται να μπει ένα τέλος στις πολιτικές που οδηγούν στην διάλυση του ΕΣΥ. Το ΕΣΥ και οι δομές του επιβάλλεται να ενισχυθούν και να στηριχθούν με προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, με αύξηση των δαπανών από τον κρατικό προϋπολογισμό.

6. Να μπει ένα συνολικό τέλος στις πολιτικές που εμπορευματοποιούν την υγεία. Αυτό είναι που έδειξε ξεκάθαρα η πανδημία, όμως ο έχων το αλάθητο, δεν το είπε!

Η υγεία είναι δημόσιο αγαθό! Η υγεία ΔΕΝ είναι εμπόρευμα! Δεν μπορεί να πουλιέται και να αγοράζεται! Είναι δικαίωμα όλων και υποχρέωση!

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. https://www.livemedia.gr/emvoliasmos20

2. https://www.psey.gr/to-video-apo-to-webinar-tou-psef-gia-tin-axia-ton-emvolion-sti-dimosia-ygeia/

3. https://www.google.com/amp/s/www.nostimonimar.gr/to-antiemvoliastiko-kinima-mia-prospathia-apodomisis-tou-ke-efarmogis-enos-plesiou-emvoliasmou/%3famp_markup=1

4. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/covid-19-vaccines

Πάνος Χριστοδούλου, Ειδικευόμενος Ιατρικής Βιοπαθολογίας/Εργαστηριακής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης, Μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Τρόφιμα, Διατροφή και Μικροβίωμα της ιατρικής του ΔΠΘ.

Αμπελογιάννη Βάσω, Διπλωματούχος Μηχανικός Η/Υ και Πληροφορικής, μέλος ΓΣ ΑΔΕΔΥ, γραμματέας ΝΤ Άρτας ΑΔΕΔΥ και γραμματέας Συλλόγου Εργαζομένων στο Νοσοκομείο και στα ΚΥ Άρτας.