Η μνημονική διάσταση της στιγμής
Πώς να κινητοποιήσει κανείς το elan vital[i] αν δεν υπάρχει από παλιά κάτι ζωντανό μέσα του; Αυτό το ζωντανό, είναι η μνήμη μας.
Όταν η εποχή πασχίζει να ανακαλύψει κάτι το καινούργιο, στην πραγματικότητα επιζητεί κάτι παλαιό, λέει ο Πεσσόα στο βιβλίο του «Ηρόστρατος». Στις πρωτόγονες κοινωνίες, οι μετασχηματισμοί σε θέματα δοξασιών, εθίμων και τρόπου ζωής ήταν σχεδόν αναλλοίωτοι. Γνωρίζουμε όμως πως υπήρχε συνείδηση του χρόνου και της συνέχειας των γενεών. Αυτή η συνείδηση, ατομική ή συλλογική συνδέεται με τον κοινωνικό χαρακτήρα των ανθρώπων. Πώς εννοούμε σήμερα τον κοινωνικό χαρακτήρα των ανθρώπων;
Πολλοί πιστεύουν πως ο ηθικός και κοινωνικός χαρακτήρας δεν υποπίπτει στην πολιτική διάσταση του ανθρώπου. Αυτό είναι αναληθές δεδομένου ότι η πολιτική διάσταση σχετίζεται με τις κοινωνικές σημασίες που δημιουργούνται και ενσαρκώνονται από τους εκάστοτε θεσμούς. Η δίψα του σύγχρονου ανθρώπου έχει περιοριστεί σε κυνήγι χρήματος, εξουσίας και βίας. Βία είναι κάθε τι που εισβάλλει κι επιβάλλει σχέσεις κυριαρχίας και εκμετάλλευσης.
Πώς να αναθερμανθεί λοιπόν αυτό το elan vital αφού οι επιδιώξεις του σύγχρονου ανθρώπου περιορίζονται στη διαιρετική κατάτμηση ορθολογισμού και αισθησιασμού;
Τι είναι αυτό που υπάρχει ανάμεσα από την τάση για εξύψωση και την αντίσταση στον περιορισμό της περατότητας; Σίγουρα όχι το ριζικό φαντασιακό, σύμφωνα με τον Καστοριάδη, όπου διενεργούνται όλες οι δημιουργικές τροπικότητες, αλλά, αντίθετα, κάτι άλλο, ξένο, με ετερόνομη διάταξη και διάσπαση που αγγίζει την διάλυση της κατάφασης του εγώ.
[1] Πρόκειται για όρο που εισήγαγε στη φιλοσοφία του ο Α. Μπερξόν. Στην Δημιουργική Εξέλιξη, ο Μπερξόν δηλώνει ότι όταν η ζωτική ώθηση εξελίσσεται, μπορεί να πυροδοτήσει τις δημιουργικές εξάρσεις που δημιουργούν τις μεγάλες δημιουργίες, πνευματικές και ηθικές, και τον ίδιο τον μυστικισμό.
Πότε λοιπόν γίνεται αυτό;
- Όταν ο ορθολογικός άνθρωπος γίνεται κυριαρχικός.
- Όταν ο αισθησιακός γίνεται ιδιοτελής.
- Όταν η ταχύτητα των επιδιώξεών του ταυτίζεται με την νομοτελειακή ταυτότητα των πράξεων.
- Όταν το elan vital δημιουργεί κίνηση και όχι συμβάν.
Το συμβάν έχει μέσα του μια χρονική πληρότητα. Η στιγμή το εκτρέπει, η διάρκεια το περιέχει. Μέσα στην αταξία του μετασχηματισμού από στιγμή σε διάρκεια η δημιουργική στιγμή αποκαλύπτει τη μαγική δύναμη του axial man, του ανθρώπου που παρατηρεί, που επαγρυπνεί, που βλέπει τι συμβαίνει μέσα του. Ανάμεσα απ` το ένστικτο και τη συνειδητότητα, υπάρχει μια ζωτική, ζωική ορμή που αναθαρρεύει. Και είναι αυτή που λείπει απ` τον σημερινό άνθρωπο. Γιατί, όπως καθήκον του συγγραφέα είναι να ζει μέσα σε δεσμεύσεις, έτσι και ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να βρει τρόπους να ζει την επανάστασή του μέσα στο νόημά της.
Κάνεις μεγαλύτερο άλμα αν περιχαράξεις το χώρο γύρω σου. Το θέμα είναι πως κάθε μέρα πρέπει να προσπαθείς να σβήνεις αυτή την περιχάραξη.
Χρύσα Βλάχου
