Σας ευχαριστώ πολύ για αυτή την τιμή που μου κάνετε, για αυτή την πρόσκληση και πρέπει να σας πω, από την πλευρά μου, πως όταν πριν λίγες ημέρες συναντήθηκα με τον Σταύρο Μπένο και μιλήσαμε για αυτήν την εκδήλωση και μου έδειξε τις σκέψεις που μόλις παρουσίασε, ήταν μια στιγμή χαράς και αποκάλυψης. Γιατί υπάρχει ένα κομμάτι σε εμάς που θέλουμε να δούμε να γίνεται κάτι καλύτερο στον τόπο μας, στους διάφορους τομείς που μας απασχολούν, που είναι ένας συνδετικός κρίκος με αυτό που σήμερα ορίστηκε ως το πλαίσιο του κράτους.
Μάλιστα, αυθόρμητα γύρισα κα του είπα ότι «αυτό που κάνεις είναι σαν ένας πολυέλαιος», κάτι που είναι ένα πλαίσιο στο οποίο κανείς μπορεί να κλειδώσει ή να κουμπώσει τα διάφορα σχέδια, τις διάφορες προτάσεις που αφορούν τους τομείς που μας ενδιαφέρουν.
Θα σας μιλήσω για την Υγεία. Έχω κι εγώ ένα παραμύθι να σας πω, όπως το είπε ο Σταύρος. Και θα ήθελα να ξεκινήσω από κάτι που δεν το ξέρουμε.
Όλοι συμφωνούμε ότι η υγεία είναι το πιο πολύτιμο αγαθό. Όμως δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι το αφήγημα της υγείας, αυτό που καταλαβαίνουμε ότι είναι η υγεία, έχει αλλάξει ριζικά τα τελευταία χρόνια και αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι ότι πολλές φορές σχεδιάζουμε για την υγεία με μέτρα, σταθμά και αντιλήψεις που ίσχυαν πριν 30 ή 40 χρόνια.
Πώς μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση του κράτους με την υγεία; Πού έχει αλλάξει αυτό το αφήγημα; Γιατί το κομβικό σημείο σε αυτόν τον διάλογο είναι ότι, αν έχει αλλάξει το αφήγημα της υγείας, πώς αυτό αντικατοπτρίζεται στην έννοια του κράτους; Εάν έχουν αλλάξει οι συσχετισμοί;
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Στη «νέα Υγεία» σήμερα, μετά από τις μεγάλες δοκιμασίες που πέρασε ο κόσμος, της οικονομικής κρίσης, της πανδημίας, τώρα που έχουμε μπροστά μας τις απειλές της κλιματικής κρίσης, ξέρετε τι αναδείχθηκε; Αυτό που λέμε απόψε. Ο τεράστιος ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης, της περιφέρειας, των δήμων, των κοινοτήτων, της κοινωνίας των πολιτών.
Διαβάστε όποια στρατηγική θέλετε σήμερα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την αντιμετώπιση των κρίσεων, που έχουν σχέση με ακραία φαινόμενα, όπως είναι η κλιματική κρίση, οι καύσωνες κ.ο.κ., η πρώτη λέξη είναι «ανθεκτικότητα». Και αυτή αφορά και τις δομές και τις λειτουργίες και πάνω απ’ όλα τους ανθρώπους.
Τι έχει αλλάξει; Τι καταλαβαίνουμε σήμερα ως υγεία, που πριν δεν το καταλαβαίναμε; Κατ’ αρχάς θα ήθελα να ξεκινήσω από μία διαπίστωση που δεν πρέπει να την ξεχνάμε ποτέ γιατί είναι στο κέντρο κάθε πολιτικής ενός κράτους:
Η υγεία είναι προϋπόθεση, αποτέλεσμα και δείκτης μιας βιώσιμης κοινωνίας και θα πρέπει να υιοθετηθεί ως παγκόσμια αξία κι ένα κοινωνικό αγαθό για όλους.
Αλλά θα ήθελα να σας δείξω ένα διάγραμμα, για να δείτε μέσα σε μια εικόνα τι έχει αλλάξει. Αυτή η εικόνα μας λέει ότι αν σε μια χώρα ένα Σύστημα Υγείας είναι ακόμη και το καλύτερο, η συμμετοχή που έχει στην υγεία του πληθυσμού είναι μόνο 20%.
Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Ότι το 80% είναι οι συνθήκες που ζούμε, οι συνθήκες διαβίωσης, οι συνθήκες εργασίας, οι τρόποι ζωής μας, το εισόδημά μας, η εκπαίδευσή μας, η κοινωνική πρόνοια. Όλα αυτά παράγουν υγεία.
Και τι σημαίνει αυτό πολιτικά; Ότι για την υγεία, δεν είναι ένας υπουργός, είναι όλο το υπουργικό συμβούλιο Υπουργοί Υγείας, είναι και οι Δήμαρχοι και οι Περιφερειάρχες. Γιατί αυτοί δημιουργούν τις συνθήκες.
Ξέρετε πού παράγεται η υγεία; Κάπου που μπορεί να το θεωρήσουμε ρομαντικό, είναι όμως πραγματικό. Στη γειτονιά, εκεί που ζουν οι άνθρωποι, εκεί που ο ηλικιωμένος θα πάρει το παιδί του και τα εγγόνια του και θα πάει στο διπλανό πράσινο, αν υπάρχει. Εκεί που τα παιδιά θα βγουν να παίξουν, εκεί που θα έχεις τις υπηρεσίες που χρειάζεσαι για την καθημερινότητα. Εκεί που απαιτείς ο αέρας που αναπνέεις, το πεζοδρόμιο που περπατάς, η διάβαση που προσπερνάς να σου δημιουργούν ασφάλεια.
Εκεί είναι η υγεία και όχι να έχουμε πάντα στη σκέψη μας το πρόβλημα. Εάν θα έχουμε πρόβλημα υγείας, φυσικά απαιτούμε να έχουμε την πρόσβαση στις υπηρεσίες που πρέπει είτε λέγονται Πρωτοβάθμια Υγεία είτε Νοσοκομείο.
Τι άλλο μάθαμε τα τελευταία χρόνια; Μάθαμε για τους προσδιοριστές της υγείας, που είναι κοινωνικοί, οικονομικοί, εμπορικοί. Ξέρετε ποιοι είναι οι εμπορικοί προσδιοριστές της υγείας; Ο τρόπος που γίνεται το μάρκετινγκ των τροφίμων. Ξέρετε τι επίδραση έχουν στην υγεία τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα και ο τρόπος που προάγονται και πλήττουν τα παιδιά μας;
Εθελοτυφλούμε, όμως, πολλές φορές ως προς όλα αυτά να τα δούμε ως παράγοντες στα σχέδιά μας. Η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας σε ενηλίκους και παιδιά. Ξέρετε πόσα υπουργεία χρειάζονται για να αντιμετωπιστεί το θέμα της παχυσαρκίας; Οκτώ υπουργεία. Δεν είναι μόνο το υπουργείο Υγείας.
Και είναι βέβαια πολύ όμορφο να ακούμε ότι στη χώρα μας επενδύουμε επιτέλους στην πρόληψη, όμως ποια πρόληψη; Δίδονται λεφτά, ναι. Χαίρε, είναι υπέροχο, αλλά μήπως ξοδεύουμε λεφτά σε προσεγγίσεις που ίσχυαν το ’80 και το ’90; Έχουμε αγκαλιάσει τις σύγχρονες προσεγγίσεις ή μήπως μιλάμε για σύγχρονα προβλήματα και προσπαθούμε να τα λύσουμε με παλιές μεθόδους;
Αυτή είναι η διατομεακότητα της υγείας. Αυτό σημαίνει ότι τώρα καταλαβαίνουμε ότι η παχυσαρκία δεν είναι κάτι για να κατηγορήσεις τον άνθρωπο που έχει υπερφαγία, αλλά είναι κάτι άλλο, είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και το οποίο μπορεί να δημιουργεί αυτές τις τάσεις.
Μάθαμε ακόμα για την ευαλωτότητα. Η πανδημία τι μας έδειξε, ποιοι πλήρωσαν το βαρύτερο τίμημα; Οι φτωχοί, εκείνοι που δεν είχαν πρόσβαση στις υπηρεσίες, εκείνοι που είχαν χρόνια νοσήματα, εκείνοι που ήταν αχαρτογράφητοι τοπικά, δεν τους ξέραμε. Και όταν έγινε το κακό, πώς να τους βρούμε;
Αυτή είναι η έννοια της υγείας σήμερα και όταν μιλάμε για προσβασιμότητα και για εμπόδια θα πρέπει να σκεφτόμαστε κάτι. Στη χώρα μας δεν έχουμε μετρήσει ποτέ ανισότητες.
Θα σας πω ένα μυστικό. Όταν μπήκα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 1988 κι εκεί στην αρχή της δεκαετίας του ’90 και μιλούσαμε για ανισότητες, ήταν κάτι που οι χώρες-μέλη της ευρωπαϊκής περιφέρειας μας έλεγαν ότι προάγουμε σοσιαλιστικές ιδέες.
Ξέρετε τι έχει συμβεί σήμερα; Και προσέξτε το γιατί είναι σημείο κομβικό για την πολιτική. Όλοι είναι έξυπνοι και χρησιμοποιούν τις buzz words, την ορολογία που είναι σύγχρονη και επίκαιρη και που πρέπει να χρησιμοποιούν. Διαβάζω κείμενα διακομματικά και όλοι λένε το ίδιο, προσβασιμότητα, ισότητα, ποιότητα. Οι λέξεις είναι εκεί.
Προσπαθήστε όμως να ψάξετε πίσω από τις λέξεις και εκεί είναι το δράμα. Ότι αυτές τις λέξεις, τις χρησιμοποιούμε σαν μία βιτρίνα που από πίσω πολλές φορές δεν έχει τίποτα ή έχει αντιλήψεις που είναι αντιλήψεις ενός παρελθόντος που έχει φύγει ανεπιστρεπτί. Αυτό πρέπει να το προσέξουμε.
Υπάρχει και κάτι άλλο που θα σας πω σαν παράδειγμα. Έχουμε νέα δεδομένα σήμερα, έχουμε νέες προσλαμβάνουσες για την υγεία, ξέρουμε πού πρέπει να εστιάσουμε, θέλουμε επιστημονική τεκμηρίωση, θέλουμε δομές, λειτουργίες, διακυβέρνηση για την υγεία. Πώς είναι δυνατόν να φέρεις τα οκτώ υπουργεία γύρω από το τραπέζι, αν ένας Πρωθυπουργός δεν πάρει την υγεία σαν ένα κεντρικό αφήγημα που αφορά ολόκληρη τη χώρα.
Αλλά θα σας πω παραστατικά με έναν άλλο τρόπο το πού είμαστε. Έχουμε φτιάξει το λογισμικό του 2025, ξέρετε ποιο είναι το δράμα; Ότι προσπαθούμε να το εγκαταστήσουμε σε έναν υπολογιστή που φτιάχτηκε το 1995. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Δηλαδή οι ιδέες που έχουμε σήμερα, αυτά που ξέρουμε τεκμηριωμένα επιστημονικά δεν μπορούμε να τα εφαρμόσουμε, γιατί δεν έχουμε το κράτος, τα συστήματα, τις ροές, τις λειτουργίες που θα μπορέσουν να τα αφομοιώσουν, να τα λειτουργήσουν είτε λέγεται κεντρικό κράτος, είτε λέγεται περιφέρεια είτε τοπικά. Δεν γίνεται.
Και πού μένουν; Στα ωραία κείμενα. Στα κείμενα των σοφών. Δεν πιστεύω στα κείμενα των σοφών. Σήμερα υπάρχουν πανέξυπνοι άνθρωποι που μπορούν να συμβάλλουν όμως χρειαζόμαστε αυτόν τον διάλογο. Είμαστε διατεθειμένοι να αλλάξουμε τον τρόπο που λειτουργεί το κράτος, τις διαδικασίες, τον τρόπο που θα γίνεται ένας συν-σχεδιασμός για τις μεγάλες προτεραιότητες;
Θα σας πω το εξής. Στις 7 Απριλίου, που είναι η Παγκόσμια Ημέρα Υγείας, υπάρχει κάθε χρόνο ένα θέμα, που για φέτος είναι να δώσουμε στα παιδιά μας ένα υγειές ξεκίνημα. Τι σημαίνει αυτό; Μήπως μιλάμε αυτή τη στιγμή για κάποιες υπηρεσίες υγείας, για εμβολιασμούς, για κάποια επιδόματα;
Δέκα υπουργεία χρειάζονται για να δώσεις το υγιές ξεκίνημα στο παιδί, που ξεκινάει από την ώρα που είναι στην κοιλιά της μητέρας του και που αφορά τον χώρο που ζει, όλο το σύστημα φροντίδας, υγείας και εκπαίδευσης. Οι πρώτες 1.500 μέρες της ζωής του παιδιού θα το ακολουθήσουν για όλη του τη ζωή.
Όταν μπήκα στον ΠΟΥ και λέγαμε για υγιή γήρανση, ξέρετε τι λέγαμε; «Μετά τα 60 να αρχίσω να κάνω γυμναστική και να τρώω καλύτερα». Ξέρετε πότε αρχίζει η υγιής γήρανση; Από τη στιγμή που το παιδί είναι στην κοιλιά της μάνας του. Διότι από την αρχή θα κληρονομήσει είτε επιγενετικά είτε διότι έζησε σε ανθυγιεινά αφηγήματα, στίγματα που θα το ακολουθήσουν είτε θετικά είτε αρνητικά στη ζωή του.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ότι η υγεία είναι πολιτική επιλογή.
Και είναι πολιτική επιλογή γιατί όλες οι επιλογές ενός κράτους με τον έναν ή τον άλλο τρόπο επηρεάζουν την υγεία και διότι έχουν να κάνουν με τις ανισότητες. Στην Ελλάδα δεν έχουμε μετρήσει ποτέ ανισότητες.
Όλοι όσοι πάνε σε επιστημονικά συνέδρια θα ακούσουν το περίφημο παράδειγμα του Λονδίνου που λέει ότι η διαφορά του προσδόκιμου επιβίωσης ανάμεσα σε αυτούς που γεννιούνται στο Mayfair κοντά στην Oxford Street -πλούσια περιοχή- και αυτούς που γεννιούνται στο King’s Cross -φτωχή περιοχή- είναι 10 χρόνια. Τι σημαίνει αυτό μέσα στην ίδια πόλη; Το περιβάλλον, τη γειτονιά που θα ζήσεις, την πρόσβαση στις υπηρεσίες και την ποιότητά τους, θα τις φέρεις, θα τις κουβαλάς σε όλη σου τη ζωή.
Εμείς γιατί δεν μετράμε τη διαφορά του προσδόκιμου επιβίωσης ανάμεσα στη Δραπετσώνα και το Ψυχικό; Θα βρούμε 12 χρόνια. Αυτά είναι η πεμπτουσία της πολιτικής της Δημόσιας Υγείας. Ξέρουμε τι παράγει υγεία και επενδύουμε ώστε και να προστατεύουμε και να προάγουμε και να δημιουργούμε συνθήκες οι οποίες είναι βιώσιμες.
Θα ήθελα να εστιάσω σε λίγα ακόμα σημεία. Προτάσεις γίνονται πολλές και θα ήθελα πάρα πολύ να δουλέψουμε να βγει η μεγάλη εικόνα της υγείας, γιατί το οφείλουμε αυτό. Από εδώ ξεκίνησε το ΕΣΥ, αλλά σήμερα το ΕΣΥ περιμένει να αναγεννηθεί με νέους όρους, με νέα δεδομένα.
Και προσέξτε τα δεδομένα δεν είναι μόνο τα προβλήματα που ζούμε καθημερινά και βυθίζουν πολύ κόσμο στην απελπισία. Είναι ότι υπάρχει ένας κόσμος που περιμένει να είμαστε επί των επάλξεων για αυτά που πρόκειται να έρθουν. Δεν μπορείς να χτίσεις ένα Σύστημα Υγείας σήμερα αν δεν λάβεις υπόψιν σου τα χρόνια νοσήματα, τη γήρανση του πληθυσμού, το μεταναστευτικό, την υπογεννητικότητα, την κλιματική κρίση και τις διάφορες απειλές που μπορεί να έρθουν. Χτίζεις για να μπορείς να είσαι έτοιμος αύριο και αυτή η ανθεκτικότητα, όπως έλεγα προηγουμένως, πρέπει να είναι αναπόσπαστο κομμάτι ενός νέου Συστήματος Υγείας.
Μιλάμε για λογοδοσία. Είμαστε η μοναδική χώρα στην ευρωπαϊκή περιφέρεια που δεν έχουμε μία έκθεση της υγείας του πληθυσμού, όχι ακαδημαϊκή. Δεν θα είναι τηλεφωνικός κατάλογος, αλλά 20-30 σελίδες με τους βασικούς δείκτες υγείας, τις προϋποθέσεις που επηρεάζουν την υγεία, τα διάφορα κοινωνικά και άλλα χαρακτηριστικά που θα παρουσιάζεται στη Βουλή των Ελλήνων. Εκεί γίνεται η λογοδοσία. Εκεί πρέπει να πει κανείς πώς πάμε με τις ανισότητες.
Χρειαζόμαστε μια ιεράρχηση όλων αυτών των θεμάτων. Μερικές αποφάσεις είναι καθαρά πολιτικές, το αξιακό σύστημα, πού θέλουμε να είναι η υγεία στη χώρα μας, ποιοι είναι οι μεγάλοι πολιτικοί άξονες για προασπίσουμε την υγεία.
Μετά έχουμε στρατηγικές επιλογές. Ποιοι είναι μεγάλοι φορείς που θα παίξουν ρόλο; Στην Ελλάδα μπλέκουμε και τους ρόλους. Το υπουργείο Υγείας θα έπρεπε να έχει ρόλο επιτελικό, να φτιάχνει πολιτικές και στρατηγικές και όχι να διαχειρίζεται την καθημερινότητα των νοσοκομείων ή άλλων οργανισμών. Είναι τραγικό αυτό. Μπορεί να χρειαστεί να συζητήσουμε αλλαγές στο νομικό καθεστώς του ΕΣΥ, των νοσοκομείων, των περιφερειών. Έχουμε και το άλλο. Έχουμε επτά υγειονομικές περιφέρειες και δεκατρείς αιρετές. Κάποιος κάπου πρέπει να τα φέρει αυτά κοντά, γιατί είναι μια παραφωνία το να μπορείς να δουλεύεις με όλον αυτόν τον κόσμο.
Το ΕΣΠΑ και τα ευρωπαϊκά χρήματα, είναι χρόνια που το παρακολουθώ, γίνεται μία σπατάλη που δεν αφήνει τίποτα. Είμαστε καταπληκτικοί στο να προτείνουμε ιδέες που λες και είναι πεταλούδες που θα πετάξουν για λίγα 24ωρα και μετά θα φύγουν. Τα λεφτά αυτά υποτίθεται ότι είναι για να δημιουργήσουν βιώσιμες υπηρεσίες, βιώσιμες καταστάσεις για την υγεία του πληθυσμού.
Τα σπαταλάμε σε προτζεκτάκια, χωρίς συνεκτικότητα, δεν υπάρχει αυτή η συνολική εικόνα που8 χρειάζεται στον σχεδιασμό για την υγεία που θα μπορέσει επιτέλους να αφήσει και κάτι σε αυτή τη χώρα, που θα μπορούμε να το χρησιμοποιούμε και στο μέλλον και όχι να εκπνέει όταν τελειώνουν τα λεφτά.
Υπάρχουν πολλές προτάσεις. Χρειάζεται μία σύνθεση, να μπορέσουμε να δούμε το πολιτικό, το στρατηγικό, το επιστημονικό και το επιχειρησιακό σκέλος. Να δούμε όλα τα επίπεδα. Αλλά αυτό δεν θα είναι πλέον τυχαίο, γιατί, όπως έλεγα στην αρχή, σήμερα τα επιστημονικά δεδομένα μας λένε πού πρέπει να επενδύουμε και πώς, τι δεξιότητες χρειαζόμαστε.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι κλειδί. Η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει μια τεράστια επίδραση στον τρόπου λήψης αποφάσεων μέσα στο σύστημα υγείας. Θα το δούμε παντού, αλλά χρειάζεται να έχουμε και τρόπους να το ελέγχουμε. Τι ρυθμιστικούς μηχανισμούς θα έχουμε για την ιδιωτική υγεία; Πώς μπορούμε να έχουμε βιώσιμη χρηματοδότηση; Υπάρχουν προτάσεις, αλλά πρέπει να τις μαζέψουμε, να γίνει διαβούλευση παντού, να έρθει να κουμπώσει η επιστημονική τεκμηρίωση και να αποκτήσουμε κι εμείς ένας σχέδιο που θα είναι συνολικό, που θα έχει εθνικούς στόχους για την υγεία και θα μπορεί να είναι κάτι που πρώτα απ’ όλα να καλύπτει τις ανάγκες του πολίτη. Θα ήθελα να ολοκληρώσω την παρουσίασή μου με το εξής: Υπάρχει σε ένα νοσοκομείο στο Παρίσι μία επιγραφή, που λέει «να θυμάστε αυτούς που είναι απ’ έξω». Αυτό πρέπει να κάνουμε. Να θυμόμαστε αυτούς που είναι απ’ έξω και περιμένουν επιτέλους να σκεφτεί κανείς για την υγεία αυτού του τόπου με έναν τρόπο που δεν είναι αποσπασματικός, που δεν κοιτάει μόνο το πώς θα κλείσουμε αυτή ή την άλλη τρύπα. Αλλά θα δώσει ένα πραγματικό όραμα και ένα αύριο στις υπηρεσίες υγείας από το κέντρο, από την περιφέρεια και τους δήμους.
