Πρωτολογία Νίκου Ανδρουλάκη, Προέδρου ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής στη συζήτηση της επίκαιρης ερώτησης του προς τον Πρωθυπουργό για τα προβλήματα του πρωτογενούς τομέα
Ευχαριστώ κύριε Πρόεδρε, σας εύχομαι μια παραγωγική θητεία.
Κύριε Πρωθυπουργέ,
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
Επέλεξα το σημερινό θέμα της συζήτησής μας να αφορά τα προβλήματα του πρωτογενούς τομέα. Του τομέα που συνδέεται άρρηκτα με την περιφερειακή ανάπτυξη και τη δημογραφική αναγέννηση της πατρίδας μας. Γιατί δεν μπορούμε να είμαστε άλλο θεατές της πληθυσμιακής αιμορραγίας της υπαίθρου. Τα χωριά μας έχουν γίνει χωριά-φαντάσματα, καθώς οι μόνιμοι κάτοικοι γερνούν και οι νεότερες γενιές οδηγούνται σε εσωτερική ή εξωτερική μετανάστευση αναζητώντας ευκαιρίες και προοπτική για μια καλύτερη ζωή.
Κύριε Πρωθυπουργέ,
στον έκτο χρόνο της διακυβέρνησής σας, έχετε αποτύχει πλήρως τόσο σε επίπεδο διαχείρισης όσο και στη χάραξη ενός μακρόπνοου εθνικού σχεδίου για τον πρωτογενή τομέα. Έχετε αποτύχει παταγωδώς και αυτό το μαρτυρούν τα προβλήματα των αγροτών που συνεχώς μεγεθύνονται, το κόστος παραγωγής που αυξάνεται ραγδαία, όπως το αποδεικνύουν και οι καθυστερήσεις στην καταβολή των αποζημιώσεων και των ενισχύσεων. Στη λειτουργία του ΕΛΓΑ και του ΟΠΕΚΕΠΕ επικρατεί χάος. Τα χρέη, η αδυναμία χρηματοδοτήσεων από το τραπεζικό σύστημα και οι απειλές των fund για κατασχέσεις της γεωργικής γης φέρνουν τους χιλιάδες παραγωγούς σε αδιέξοδο. Το αποκαλύπτουν οι ελληνοποιήσεις, το άνοιγμα της ψαλίδας των τιμών από το χωράφι στο ράφι, η έλλειψη υποδομών και εργατών γης, μα πάνω από όλα, η απουσία ενός Οραματικού Σχεδίου Εκσυγχρονισμού του πρωτογενούς τομέα και προσαρμογής του στα δεδομένα του 21ου αιώνα. Όλα αυτά ένα πράγμα αποδεικνύουν το μέγεθος της απαξίωσης και της περιφρόνησης που δείχνετε στον αγροτικό κόσμο.
Η περιφέρεια ερημώνει, ο αγροτικός πληθυσμός συρρικνώνεται, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις μειώνονται δραστικά. Με αποτέλεσμα, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το 2023, η Ελλάδα να καταγράφει το μεγαλύτερο ποσοστό μείωσης του μεγέθους της αγροτικής παραγωγής κατά 16%.Το μεγαλύτερο στην Ευρώπη.
Η εγκατάλειψη της αγροτικής γης και η αδυναμία εκσυγχρονισμού στις νέες συνθήκες δημιουργούν μεγάλες ελλείψεις στα τρόφιμα που καλύπτονται με εισαγωγές, ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες που υπάρχει ραγδαία αύξηση της κατανάλωσης λόγω του τουρισμού. Φτάσαμε στο σημείο να δαπανούμε περισσότερα από 10 δισ. ευρώ τον χρόνο σε εισαγωγές τροφίμων, ενώ εισάγουμε ακόμη και προϊόντα στα οποία έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα: όπως ντομάτες από την Πολωνία και την Τουρκία! Σε τέσσερα μόλις χρόνια αυξήθηκαν κατά 4 δισεκατομμύρια οι εισαγωγές! Αυτό δεν σας δημιουργεί ερωτήματα για την αποτυχία οργάνωσης της αγροτικής παραγωγής και την αξιοποίηση των πραγματικών δυνατοτήτων της χώρας;
Παράγουμε προϊόντα με μικρή προστιθέμενη αξία, αδιαφοροποίητα, σε μικρές εκτάσεις και μάλιστα ενώ στη χώρα μας διεξάγεται σημαντική έρευνα στην αγροδιατροφή η οποία όμως σε μεγάλο βαθμό δεν εφαρμόζεται ώστε να μη δημιουργείται υπεραξία. Ποια είναι η επίπτωση όλων των παραπάνω; Η μείωση του αγροτικού εισοδήματος.
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ το καθαρό επιχειρηματικό εισόδημα του γεωργικού κλάδου, μειώθηκε το 2023 κατά 9,12%. Την ίδια ώρα βέβαια, οι μεσάζοντες στήνουν πάρτι κερδοσκοπίας εις βάρος και του παραγωγού και του καταναλωτή. Παράδειγμα το λάδι που φεύγει με 4-5 ευρώ από τα ελαιοτριβεία και καταλήγει 11 και 12 ευρώ στο ράφι. Εμείς λέμε ότι πρέπει να μπει επιτέλους τέρμα σε αυτή την κατρακύλα!
Ο αγρότης, ο παραγωγός, ο κτηνοτρόφος δεν είναι ο φτωχός συγγενής. Ο πρωτογενής τομέας της χώρας και αξίζει και μπορεί καλύτερα!
Κύριε Μητσοτάκη, κύριε Πρωθυπουργέ,
Εσείς που αυτοπροβάλεστε ως μια κυβέρνηση που έχει σχέδιο για όλα και προσφέρει σταθερότητα, θέλω σήμερα να μου δώσετε μία απάντηση. Ποια ακριβώς σταθερότητα προσφέρετε στον αγροτικό κόσμο όταν σε σε 5 χρόνια έχετε αλλάξει 5 υπουργούς; Τι θυμούνται από το έργο τους οι αγρότες;
Τον κ. Βορίδη τον θυμούνται γιατί πλήρωσε 2 φορές τις επιδοτήσεις των αγροτών τα Χριστούγεννα του 2020, γιατί τη μια φορά τις έβαλε κουτσουρεμένες.
Τον κ. Λιβανό τον θυμούνται για την ανακοίνωση του όπου χαρακτήριζε τις αντιδράσεις των αγροτών για την προκαταβολή της βασικής ενίσχυσης του ΟΠΕΚΕΠΕ ως σκυλιά που αλυχτάνε.
Όσο για τον κ. Αυγενάκη, επί υπουργείας του έχει το αρνητικό ρεκόρ πληρωμής ενισχύσεων από την ΚΑΠ. Κανένα σχέδιο αυτά τα 5 χρόνια, μόνο ενίσχυση του ρουσφετιού και των πελατειακών εξυπηρετήσεων.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
Ας πάμε στο κορυφαίο θέμα του κόστους παραγωγής που είναι η ενέργεια. Έχετε ΝΑΡΚΟΘΕΤΗΣΕΙ το ενεργειακό μέλλον της χώρας, με τις ραδιουργίες σας, δίνοντας τις ενεργειακές κοινότητες, που χρησιμοποιούν άλλες χώρες με χαμηλό κόστος παραγωγής, βορά στους ισχυρούς παίκτες της ενέργειας και σε ολιγάρχες. Έχει μαλλιάσει η γλώσσα μας να υποστηρίζουμε ότι πρέπει να δοθούν κατά προτεραιότητα όροι σύνδεσης σε ενεργειακές κοινότητες για αγρότες, οργανισμούς άρδευσης, ομάδες παραγωγών, για τα νησιά μας και τις απομακρυσμένες και ορεινές περιοχές. Εσείς όμως έχετε άλλες προτεραιότητες.
Το πρόγραμμα «ΓΑΙΑ» για το αγροτικό ρεύμα, έφθασε στο κοινοβούλιο ΟΧΙ μέσω κάποιας οργανωμένης νομοθετικής δουλειάς αλλά ως τροπολογίες σε άσχετα νομοσχέδια.Δώσατε ΔΗΘΕΝ ΦΘΗΝΟ ρεύμα με τιμή από 9,3 έως 11 λεπτά την KW. Την ίδια περίοδο όμως η ΕΥΑΘ εξασφάλισε με διμερή σύμβαση αρκετά χαμηλότερη τιμή, η οποία κυμαίνεται από 7,66 έως 8 λεπτά την KW.
Όσο για το νερό, δεν υπάρχει καμία ολοκληρωμένη πολιτική. Το καλοκαίρι επισκέφτηκα το Φιλιατρινό φράγμα στη Μεσσηνία, το οποίο ακόμη δεν λειτουργεί -ενώ είναι γεμάτο νερό και έχει ολοκληρωθεί το έργο-, γιατί δεν έχουν γίνει οι εργασίες στο αρδευτικό δίκτυο. Ο Ανάβαλος ακόμη δεν εχει υδροδοτήσει τον κάμπο του Άργους και την Ερμιονίδα. Το νερό χάνεται σε ένα τεράστιο ποσοστό στον Αργολικό Κόλπο. Στη δε Χίο, όταν επισκέφτηκα το φράγμα στη θέση Κόρης Γεφύρι έμαθα ότι τρέξατε να κόψετε προεκλογικές κορδέλες το 2023 αλλά δεν μπορεί να ολοκληρωθεί. Οι αγρότες της Κωπαΐδας, που με συνάντησαν πριν μερικές μέρες, βρίσκονται σε κινητοποιήσεις πάνω από ένα μήνα διεκδικώντας αποζημιώσεις για τις καλλιέργειες που δεν αρδεύτηκαν το 2024 με ευθύνη της κυβέρνησης και της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Στη Δυτική Ελλάδα η ξηρασία αναμένεται να μειώσει την παραγωγή λαδιού φέτος κατά 35%. Και εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι αντί να αξιοποιήσετε τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης για ενίσχυση των υποδομών όπως λιμνοδεξαμενές με κλειστά δίκτυα άρδευσης για οικονομία ύδατος, αντιθέτως, εγγειοβελτιωτικά έργα απεντάχθηκαν. Όταν στους υδάτινους πόρους και την ενέργεια έχετε τέτοιες αποτυχίες, πως να πέσει το κόστος παραγωγής;
Το 2024 εξελίχθηκε στη χειρότερη χρονιά πληρωμών από την εφαρμογή της ΚΑΠ στη χώρα μας. Η ολοκλήρωση των πληρωμών του δεύτερου χρόνου εφαρμογής του Στρατηγικού Σχεδίου της Νέας ΚΑΠ βρήκαν τους παραγώγους μας να βιώνουν δραματική μείωση τους εισοδήματος τους.Οι άμεσες ενισχύσεις που πιστώθηκαν στους λογαριασμούς των δικαιούχων για το 2024, ήταν οι μισές έναντι αυτών που έχουν εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση.Επιπλέον, δεν πραγματοποιήθηκε η απλοποίηση των οικολογικών σχημάτων.
Η μεγάλη εικόνα είναι πως ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση διέθεσε στη χώρα μας σχεδόν την ίδια χρηματοδότηση, -άρα αφήστε τα άλλοθι ότι η Ευρώπη φταίει-, με την προηγούμενη προγραμματική περίοδο για την ΚΑΠ, η κυβέρνησή σας απέτυχε παταγωδώς να τη διαχειριστεί σωστά. Αποκορύφωμα της αποτυχίας σας εδώ και έξι χρόνια, είναι η διαχειριστική κρίση στον ΟΠΕΚΕΠΕ, οδηγώντας τον σε ευρωπαϊκή επιτήρηση και με καταλογισμένο πρόστιμο 283 εκατομμυρίων ευρώ. Ένας οργανισμός μάλιστα που διαχειρίζεται κονδύλια ανάλογα σχεδόν με αυτά του ΕΣΠΑ.
Εδώ υπάρχει ένα ερώτημα κ. Μητσοτάκη που σας κάλεσα να απαντήσετε και στη συζήτηση του προϋπολογισμού. Σήμερα περιμένουμε καθαρές απαντήσεις αφού είναι ειδικό το θέμα. Γιατί τέθηκε υπό ευρωπαϊκή εποπτεία; Γιατί έχει αλλάξει 5 φορές διοίκηση; Γιατί επιβλήθηκε το τεράστιο αυτό πρόστιμο; Γιατί απέτυχε στον τομέα των πληρωμών;
Επίσης, μαθαίνουμε ότι ο νέος Πρόεδρος του ΟΠΕΚΕΠΕ θα είναι πρώην δικαστικός. Τι σχέση μπορεί να έχει ένας συνταξιούχος δικαστικός με τα αγροτικά θέματα; Ή μήπως χρησιμοποιείτε ένα συνταξιούχο δικαστικό γιατί το κριτήριο της επιλογής του σχετίζεται με το να μαζέψει τα ασυμμάζευτα που ήδη ερευνούν οι ευρωπαϊκές αρχές.
Απόδειξη των αδιαφανών πρακτικών και της κακοδιαχείρισης, είναι και η παραίτηση του Προέδρου του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. Στην επιστολή παραίτησης του, ο άνθρωπος αυτός που ήταν δική σας επιλογή, μίλησε για όργιο απευθείας αναθέσεων. Σε ευρωπαϊκή εποπτεία ο ΟΠΕΚΕΠΕ και όργιο απευθείας αναθέσεων -όπως καταγγέλλει ο δικός σας άνθρωπος στον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. Τι έχετε να πει για όλα αυτά, κ. Μητσοτάκη; Για αυτό το ρεσιτάλ κακοδιαχείρισης, ρουσφετιού και αδιαφάνειας. Εμείς ζητάμε αξιοκρατική επιλογή του πρόεδρου του ΟΠΕΚΕΠΕ ώστε να γνωρίζει το αντικείμενο και προτείνουμε οι δηλώσεις ΟΣΔΕ των αγροτών να πραγματοποιούνται το πρώτο τρίμηνο κάθε έτους, με απλοποίηση των διαδικασιών, με απόλυτη διαφάνεια και χωρίς υπερβολικό κόστος.
Εκτός, όμως, από την αποτυχία στον ΟΠΕΚΕΠΕ, υπάρχει και η άλλη πονεμένη ιστορία με τον ΕΛΓΑ. Ο κανονισμός λειτουργίας του αναθεωρήθηκε τελευταία φορά το 2011 από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Έχετε έκτοτε εξαγγείλει την αναθεώρηση του εσείς προσωπικά πολλές φορές αλλά ακόμη δεν έχει γίνει τίποτα. Έξι χρόνια είστε κυβέρνηση και οφείλετε και εδώ μια κάθαρη απάντηση. Η τροποποίηση του κανονισμού του ΕΛΓΑ αποτελεί επιτακτική ανάγκη να καλύπτει τις επιπτώσεις από την κλιματική κρίση σε όλα τα στάδια της παραγωγής. Για παράδειγμα, η ακαρπία λόγω της κλιματικής αλλαγής δεν καλύπτεται ασφαλιστικά από τον ΕΛΓΑ.
Επίσης, σε ευρωπαϊκό επίπεδο προτείνουμε την αύξηση του προϋπολογισμού της ΚΑΠ μέσω της δημιουργίας ενός τρίτου ταμείου χρηματοδότησης της, του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Προσαρμογής στις Κλιματικές Μεταβολές για να αντέξουν οι χώρες της Μεσογείου που πλήττονται από αυτά τα ακραία φαινόμενα.
Αποτύχατε παταγωδώς να ελέγξετε το κόστος παραγωγής που έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ το κόστος αγροτικής παραγωγής με έτος αναφοράς 2020 έχει εκτοξευθεί κατά 29,3%! Αυξήθηκαν:
-Τα αναλώσιμα: +30,1%
-Η ενέργεια και λιπαντικά: +32,9%
-Τα λιπάσματα: + 47,4%
-Οι ζωοτροφές: +34,7%
Και μετά λέτε ότι υπάρχει σχέδιο μείωσης του κόστους παραγωγής! Πώς; Με αυτή την κατάσταση στην ενέργεια, στους υδάτινους πόρους και με αυτούς τους συντελεστές θα μειωθεί το κόστος παραγωγής; Με την πολιτική σας διώχνετε τους αγρότες από την ύπαιθρο. Αυτή είναι η πραγματικότητα.
Εμείς λέμε ότι υπάρχει εναλλακτικός τρόπος, έστω και με πλαφόν ώστε να ελέγξουμε το κόστος των αγροτικών εφοδίων (λιπασμάτων, ζωοτροφών, φυτοφαρμάκων και κτηνιατρικών εφοδίων). Πρέπει να πάρουμε ρηξικέλευθες αποφάσεις. Επίσης, η πραγματική κατάργηση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης στο αγροτικό πετρέλαιο είναι μια λύση και όχι με την κοροϊδία της επιστροφής του που διατείνεστε ότι κάνετε. Διότι εσείς λέτε πως δίνετε ολόκληρο τον Ειδικό Φόρο στους αγρότες τα τελευταία τρία χρόνια, αλλά το ποσό αυτό -περί τα 78 εκατ. ευρώ κατ’ έτος- είναι κάτω από το μισό από αυτό που χορηγήθηκε το 2013 και το 2014. Εμείς θα φέρουμε άμεσα τροπολογία ώστε ο αγρότης να παίρνει χωρίς ΕΦΚ από την αντλία το πετρέλαιο, που αναλογεί στην καλλιέργειά του. Με όρια, κ. Υπουργέ. Υπάρχουν όρια. Εκεί που δεν υπάρχει όριο είναι η κοροϊδία σας απέναντι στον αγροτικό κόσμο!
Αλλά και στο ζήτημα των ελληνοποιήσεων, η κυβέρνηση έχει κάνει μια τρύπα στο νερό. Οι ελληνοποιήσεις και η νοθεία ΠΟΠ ελληνικών προϊόντων βρίσκονται σε έξαρση και παραμένουν ανεξέλεγκτες. Απαιτείται η χωρίς καθυστέρηση στελέχωση των αρμόδιων υπηρεσιών συνδυαστικά με την εντατικοποίηση και την αυστηροποίηση των ελέγχων . Η απουσία τους βέβαια είναι ορατή και στην εξάπλωση ζωονόσων ασθενειών, όπως η ευλογιά. Η φέτα και άλλα ποιοτικά μας προϊόντα, καθώς και οι εξαγωγές ζωικών προϊόντων είναι άμεσα εξαρτώμενες από την πορεία εξέλιξης της ευλογιάς που προσβάλει τις αίγες και τα πρόβατα της χώρας μας. Η κυβέρνησή σας αδυνατεί να εφαρμόσει αποτελεσματικά τα μέτρα αποτροπής που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για τον περιορισμό εξάπλωσης των ασθενειών, οδηγώντας στη σφαγή χιλιάδες αιγοπρόβατα. Οι κτηνοτρόφοι είναι σε απόγνωση γιατί δεν τρέχουν γρήγορα το πρόγραμμα αποζημιώσεων και η αντικατάσταση του ζωικού κεφαλαίου γίνεται σε ένα μεγάλο βαθμό από τη τσέπη τους. Πολλοί όμως αδυνατούν να τα καταφέρουν. Η Θεσσαλία είναι το πιο κραυγαλέο παράδειγμα που ήδη έχει υποστεί την καταστροφή του Nτάνιελ όπου δεν έχει προχωρήσει η αντικατάσταση ούτε του φυτικού ούτε του ζωικού κεφαλαίου.
Όσο για τα κόκκινα δάνεια και τα χρέη των αγροτών, η κατάσταση και εδώ είναι απελπιστική. Τους έχετε αφήσει τόσα χρόνια στο έλεος των Fund, όπως και όλη την ελληνική κοινωνία, που είναι βουτηγμένη στα χρέη: Περισσότεροι από το 70% των αγροτών μας έχουν οφειλές στην εφορία, στον ΕΦΚΑ στις τράπεζες. Εμείς έχουμε προτείνει έγκαιρα ολοκληρωμένο σχέδιο προστασίας της αγροτικής γης. Μια δεύτερη ευκαιρία αξιοπρέπειας για αυτούς που πάλεψαν αλλά δεν άντεξαν:
-Με διασφάλιση της προστασίας της αγροτικής γης αλλά και της περιουσίας των συνεταιρισμών από κατασχέσεις
-Με παροχή δεύτερης ευκαιρίας σε εκείνους που αποδεδειγμένα δοκιμάστηκαν από την κρίση ή υπέστησαν καταστροφές, για την εξασφάλιση της παραμονής τους στο επάγγελμα.
-Με θέσπιση του αφορολόγητου, ακατάσχετου και ανεκχώρητου των ενισχύσεων.
Όλα αυτά πρέπει να γίνουν πράξη για να βελτιώσουμε τις συνθήκες στην ελληνική ύπαιθρο.
Ως προς το τεράστιο ζήτημα της έλλειψης εργατών γης. Και σε αυτό το πεδίο, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης αποδείχθηκαν αλυσιτελείς στην αντιμετώπιση των γραφειοκρατικών ζητημάτων, που αφορούν στην έκδοση αδειών εργασίας. Το πρόβλημα παραμένει.
Κλείνοντας για να τηρήσω τον χρόνο μου όπως δεσμεύτηκα στον Πρόεδρο της Βουλής για να κάνουμε και μια καλή αρχή.
Ο κάθε αγρότης και ο κάθε κτηνοτρόφος γνωρίζει ότι εδώ και 6 χρόνια σε αυτόν τον πολύ κρίσιμο πρωτογενή τομέα, που αφορά την ανάπτυξη της υπαίθρου και το δημογραφικό έχετε κάνει μόνο μπαλώματα. Υπάρχει έλλειψη σχεδίου, απουσία οράματος για το αύριο της ελληνικής παραγωγής. Ο αγροτικός κόσμος γνωρίζει πως το ΠΑΣΟΚ είναι ο σταθερός του σύμμαχος. Γι’ αυτό το όραμα μας είναι η άμεση διασύνδεση της πρωτογενούς παραγωγής, της μεταποίησης και του τουρισμού για να υπάρχει προστιθέμενη αξία για όλους και εξωστρέφεια για την ελληνική οικονομία. Δεν μπορεί να έρχονται εκατομμύρια ταξιδιώτες κάθε χρόνο στην Ελλάδα, αλλά ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτών των επισκεπτών να γεύονται τα μεταποιημένα προϊόντα του πρωτογενούς τομέα. Αυτό δείχνει έλλειψη οράματος. Δείτε τι έκαναν η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία. Εμείς έχουμε προτεραιότητα τη διασύνδεση αυτών των τομέων, όπως και να κάνουμε κατά προτεραιότητα τα πάρκα των ΑΠΕ να είναι όπλο για χαμηλό κόστος παραγωγής για χιλιάδες αγρότες και κτηνοτρόφους. Και όχι να δίνουμε όρους σύνδεσης στους ολιγάρχες και στους ισχυρούς παίκτες όπως κάνετε σε όλη σας τη θητεία.
Η εξωστρέφεια του αγροτικού τομέα είναι μεγάλη δύναμη για την ελληνική οικονομία. Ο πρωτογενής τομέας για εμάς δεν είναι σημαία ευκαιρίας αλλά κεντρικός πυλώνας για την παραγωγική ανασυγκρότηση και τη δημογραφική αναγέννηση της ελληνικής περιφέρειας. Αυτόν τον εθνικό στόχο είμαστε αποφασισμένοι να υπηρετήσουμε με όλες μας τις δυνάμεις συγκρουόμενοι και με εσάς αλλά και με όλους εκείνους που θέλουν μια αγροτική παραγωγή κομμένη και ραμμένη στα μέτρα τους, που θέλουν την ενέργεια να είναι όπλο κερδοσκοπίας και όχι όπλο ανθεκτικότητας και χαμηλού κόστους παραγωγής.
