Οι επιχειρήσεις που παραμένουν στα χέρια του Δημοσίου στις ευρωπαϊκές χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ είναι λιγότερο αποδοτικές σε σχέση τον ιδιωτικό τομέα χωρίς να αποφέρουν εγγυημένα κοινωνικά οφέλη, σύμφωνα με έρευνα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείο σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.
Ενόψει της 30ής επετείου από την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, η έρευνα καταδεικνύει πως οι δημόσιες επιχειρήσεις κατά κανόνα είναι λιγότερο κερδοφόρες ανά εργαζόμενο, απασχολούν περισσότερο προσωπικό, υστερούν σε παραγωγικότητα και κακοδιοικούνται. Ωστόσο, προσφέρουν υψηλότερους μισθούς από 10 έως 80% σε σχέση με τους ιδιώτες ανταγωνιστές.
Στις περισσότερες χώρες της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης οι κρατικές επιχειρήσεις αντιστοιχούν τουλάχιστον στο 5% της απασχόλησης ή της προστιθέμενης αξίας, με τους αναλυτές να εκτιμούν πως η τόνωση της ανάπτυξης και η σύγκλιση με την Δύση υπαγορεύουν μείωση του αποτυπώματος του κράτους.
Η μελέτη εντόπισε «μεμονωμένα» παραδείγματα όπου κρατικές εταιρείες ανταγωνίζονται επιτυχώς τους ομολόγους τους στον ιδιωτικό τομέα. Στην μεγάλη εικόνα όμως διαπιστώνει υποεπίδοση των Δημόσιων επιχειρήσεων «σε κάθε χώρα και σε κάθε κλάδο της οικονομίας», έστω σε ποικίλους βαθμούς.
Ανάλογα προβληματική είναι η αποτίμηση των κρατικά ελεγχόμενων τραπεζών, όπου διαπιστώθηκε χαμηλότερη κερδοφορία, που κατά μέσο όρο οδηγεί σε αρνητική επιστροφή σε σχέση με τα περιουσιακά στοιχεία του κάθε ιδρύματος.
Η κακή απόδοση των κρατικών τραπεζών συγκριτικά με τις ιδιωτικές δεν πηγάζει αμιγώς από την χορήγηση δανείων σε άλλες δημόσιες εταιρείες – που συχνά δίνονται με διαβλητά κριτήρια – αλλά από την γενικότερα κακή δανειακή πολιτική και προς ιδιώτες πελάτες. Αυτό οδηγεί σε μεγαλύτερο όγκο «κόκκινων» δανείων και ανάγκη για μεγαλύτερα αποθέματα ώστε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα.
Η μελέτη δημοσιεύτηκε ενώ και η Ελλάδα αντιμετωπίζει δυσκολίες στην διαχείριση ΔΕΚΟ, όπως η ΔΕΗ, που αύριο έχει κρίσιμη γενική συνέλευση υπό την σκιά ανησυχιών για την προοπτική της.
Περιορισμένος κοινωνικός αντίκτυπος
Φυσικά οι δημόσιες επιχειρήσεις δεν εξυπηρετούν αμιγώς οικονομικούς σκοπούς, αλλά θεωρητικά διασφαλίζουν την παροχή υπηρεσιών σε όλο το εύρος του πληθυσμού και συνάμα δημιουργούν θέσεις εργασίας και διαύλους για κρατικές επενδύσεις. Ο κρατικός μηχανισμός μπορεί επίσης να ανταπεξέλθει καλύτερα σε κλάδους όπου ιδιώτες δεν έχουν κίνητρο, δυνατότητα ή αντοχή να διακριθούν.
Η μελέτη καταδεικνύει ωστόσο ότι στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ οι δημόσιες επιχειρήσεις έχουν στην καλύτερη περίπτωση μεικτά αποτελέσματα στους μη οικονομικούς στόχους τους.
Οι αναλυτές μέτρησαν πως όσο μεγαλύτερο είναι το αποτύπωμα των δημόσιων επιχειρήσεων στην οικονομία τόσο χαμηλότερη είναι η ποιότητα των υποδομών και της αξίας της δημόσιας περιουσίας.
Στοχευμένες εξετάσεις της Λετονίας, της Σερβίας και της Λευκορωσίας φανέρωσαν πως οι δημόσιες επιχειρήσεις δεν καταφέρνουν πάντοτε να συγκρατήσουν την απώλεια θέσεων εργασίας κατά την διάρκεια κρίσεων, ούτε μετακινούν δυναμικά το προσωπικό τους βάσει αναγκών. Όταν πετυχαίνουν επίσχεση απολύσεων, υπάρχει ενδεχόμενο να μειώσουν δραστικά τις αποδοχές του προσωπικού τους, κάτι που δεν συνέβαινε στον ιδιωτικό τομέα.
Σε ό,τι αφορά τις κρατικές τράπεζες, οι μελετητές διαπίστωσαν πως συνέβαλαν στην παροχή αγροτικών και επιχειρηματικών δανείων στο φτωχότερο 40% του πληθυσμού, που διαφορετικά θα δυσκολευόταν να βρει πρόσβαση σε κεφάλαιο.
Ταυτόχρονα όμως, η εντονότερη παρουσία κρατικών ιδρυμάτων συνδέεται με μεγαλύτερο αποκλεισμό νοικοκυριών από λογαριασμούς ταμιευτηρίου διότι τα δίκτυα υποκαταστημάτων δεν καλύπτουν ολόκληρη την επικράτεια. Παρατηρήθηκε επίσης μικρότερη εμπιστοσύνη στον χρηματοπιστωτικό κλάδο.
Αναθεώρηση του ρόλου του κράτους
Με αυτά τα δεδομένα, η έκθεση καλεί τις κυβερνήσεις της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης να επανεξετάσουν την λογική πίσω από τις δημόσιες επιχειρήσεις κάθε είδους, «ζυγίζοντας» το κόστη και τα οφέλη και εάν υπάρχουν καλύτερες οδοί για την επίτευξη κοινωνικών στόχων που εξυπηρετούν.
Οι αναλυτές προτρέπουν τις Αρχές να θέσουν στόχους και προτεραιότητες, κατηγοριοποιώντας τις δημόσιες εταιρείες σε καθαρά βιώσιμες, βιώσιμες αλλά που χρειάζονται αναδιάρθρωση, και μη βιώσιμες. Σε κάποιες περιπτώσεις η λύση είναι η ιδιωτικοποίηση ή η πτώχευση.
Κρίσιμο ζητούμενο είναι να διορθωθούν οι παθογένειες σε επίπεδο διοικήσεων, με απολιτικά κριτήρια διαχείρισης, αξιοκρατία στην στελέχωση διοικητικών συμβουλίων και κατάρτιση ρυθμιστικών και νομικών πλαισίων που θα διέπουν την ορθή λειτουργία.
