Στην ετήσια έκθεση της Amnesty International για το 2016 γίνονται ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες επισημάνσεις για την κατάσταση σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις συνθήκες, που επικρατούν σε πλανητικό επίπεδο.

Πραγματικά αναρωτιέται κανείς, εάν προκαλούνται διεργασίες στις κοινωνίες για την κατεύθυνση της δυναμικής της εξέλιξης στο παγκόσμιο πεδίο, όταν επισημαίνεται από αυτή την διεθνή οργάνωση, ότι οι πολιτικοί απευθύνονται στους πολίτες και ενεργοποιούν σε αυτούς τα «πιο σκοτεινά ένστικτα της ανθρώπινης φύσης» στο πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης.

Και αυτό δεν είναι το μόνο. Ο γενικός γραμματέας της οργάνωσης Salil Shetty καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι ο κόσμος στο σύνολο του έχει γίνει πιο «σκοτεινός και αβέβαιος» σε σύγκριση με το παρελθόν. Το πιστοποιούν ο πόλεμος στη Συρία, ο οποίος διαρκεί 6 χρόνια, η στρατολόγηση ανηλίκων στο πλαίσιο των εσωτερικών συγκρούσεων στο Αφγανιστάν, οι επιθέσεις ξενοφοβικών ρατσιστών κατά των προσφύγων σε πολλές χώρες, από την Γερμανία μέχρι την Ελλάδα, καθώς και η σιωπή σε σχέση με αυτά που γίνονται στην Τουρκία.

Και αυτά είναι μόνο μερικά ενδεικτικά παραδείγματα, που αναφέρει η έκθεση της Amnesty International, τα οποία κρούουν τον «κώδωνα του κινδύνου» για την γενικευμένη παρακμή  σε πλανητικό επίπεδο (αξιακή, πολιτική, κοινωνική κ.λ.π.). Πραγματικά τίθεται το ερώτημα, εάν συνειδητοποιείται τόσο από τους πολίτες όσο και από το πολιτικό σύστημα η προοπτική της «απανθρωποίησης» του ανθρώπου.

Είναι σχήμα οξύμωρο αυτό, που συμβαίνει, για παράδειγμα, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Σύμφωνα με έκθεση του η Ευρωζώνη ξεπέρασε τους ρυθμούς ανάπτυξης των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και το 2016 κατέλαβε την πρώτη θέση μεταξύ των οικονομικά ισχυρών της Δύσης. Συγκεκριμένα η Ευρωζώνη είχε 1,7% ανάπτυξη, οι Η.Π.Α. 1,6%, ο Καναδάς 1,3% και η Ιαπωνία 0,9%.

Η φτωχοποίηση όμως στον ευρωπαϊκό Νότο καλά κρατεί και ιδιαιτέρως στην Ελλάδα με την συμβολή και του Δ.Ν.Τ. Ακόμη και στην Γερμανία η φτώχεια πλήττει το 15,7% του πληθυσμού. Βέβαια το 60% του μέσου μηνιαίου εισοδήματος (όριο φτώχειας) είναι 917 ευρώ καθαρά για κάθε άτομο. Για μονογονεακή οικογένεια με ένα παιδί κάτω των 6 ετών το όριο είναι 1.192 ευρώ και για τετραμελή οικογένεια ανάλογα με την ηλικία των παιδιών από 1.978 έως 2.355 ευρώ καθαρά. Στους συνταξιούχους τα εισοδήματα ακολουθούν πτωτική πορεία.

Αρκεί να αναφερθεί, ότι από το 2005 ο αριθμός των συνταξιούχων, που είναι κάτω από το όριο της φτώχειας, αυξήθηκε κατά 49%.

Πρέπει όμως να επισημανθεί, ότι η ψαλίδα μεταξύ των πλουσίων και της συντριπτικής πλειοψηφίας της κοινωνίας συνεχώς μεγαλώνει. Και αυτό δεν αφορά μόνο στη Γερμανία.

Αυτά τα δεδομένα δεν διευκολύνουν το πολιτικό σύστημα να εξηγήσει το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ των ολιγάριθμων πλουσίων και της κοινωνικής πλειοψηφίας, ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης της Ευρωζώνης είναι 1,7%.

Για ποιά Ευρώπη «αγωνίζονται» οι ευρωπαίοι πολιτικοί; Αυτή της ολιγομελούς οικονομικής ελίτ ή των πολιτών; Μάλλον πιστεύουν, ότι η απάντηση είναι η παράκαμψη των ερωτημάτων με την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης των πολλών ταχυτήτων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει επίσης, ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και όχι μόνο, αν ληφθούν υπόψη και οι εξαγγελίες του Donald Trump στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η ενεργειακή πολιτική ουσιαστικά υπηρετεί τα συμφέροντα των βιομηχανιών.

Ανεξάρτητα από τις συνόδους παγκόσμιας εμβέλειας και τις συμφωνίες, που υπογράφονται, δεν γίνεται με λειτουργική ταχύτητα η προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, οπότε ευδοκιμεί η μαζική ρύπανση του περιβάλλοντος. Η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα καλά κρατεί, ενώ οι βιομηχανίες δεν αξιοποιούν φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες, διότι στην πράξη αποδεικνύεται, ότι το European Emission Trading System (πρόγραμμα για την παροχή κινήτρων μείωσης της ρύπανσης) δεν επιτυγχάνει την αλλαγή νοοτροπίας. Μπροστά στο κέρδος η βιωσιμότητα του πλανήτη δεν μετρά.

Ακόμη και στην Ελλάδα, η οποία θα μπορούσε να αναπτύξει τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, διότι έχει υψηλό ηλιακό και αιολικό δυναμικό και να εξάγει καθαρή ενέργεια σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι προτεραιότητες από την κυβέρνηση κινούνται προς τις παραδοσιακές μορφές ενέργειας. Το πολύ άσχημο είναι, ότι δεν ευαισθητοποιείται ούτε η κοινωνία και με τις δομές, που διαθέτει στον τομέα του περιβάλλοντος (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις), να διεκδικήσει την αλλαγή πολιτικής.

Και ενώ αυτά συμβαίνουν στον ανεπτυγμένο Βορρά, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organisation) 1,7 εκατομ. παιδιά ηλικίας 1 έως 5 ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο στις χώρες του Νότου λόγω της ρύπανσης του περιβάλλοντος και μη υγειών συνθηκών διαβίωσης.

Η παγκόσμια κοινότητα αρκείται σε επισημάνσεις σχετικά με την κατάσταση και συνεχίζει την πορεία της προς την αποξένωση των πολιτών από την ανθρώπινη τους υπόσταση, χωρίς να λαμβάνει υπόψη της την συνευθύνη όλων για την ποιότητα της ζωής σε πλανητικό επίπεδο.

Ιδιαιτέρως σε σχέση με το περιβάλλον η αλληλεξάρτηση των χωρών είναι μεγάλη. Όταν καταστρέφεται το δάσος του Αμαζονίου ή ρυπαίνεται η ατμόσφαιρα υπέρμετρα στην Κίνα και σε άλλα κράτη με την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα, οι επιπτώσεις, που προκαλούνται με την κλιματική αλλαγή, αφορούν στο σύνολο της ανθρωπότητας.

Δημιουργείται η εντύπωση, ότι ο άνθρωπος αποστασιοποιείται από την λογική και δεν αξιοποιεί την επιστήμη και την τεχνολογία για την διασφάλιση της βιωσιμότητας του είδους.

Ειδάλλως πως να ερμηνευθεί η πολιτική της νέας αμερικανικής κυβέρνησης του Donald Trump, η οποία αμφισβητεί την κλιματική αλλαγή, που ήδη κάνει την παρουσία της αισθητή και διαμορφώνει τις συνθήκες σε πλανητικό επίπεδο.

Αν μάλιστα συνδυασθεί αυτή η αδιέξοδη πολιτική της αμερικανικής κυβέρνησης με την εσωστρέφεια και τον εθνικισμό, τότε διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την άνθιση του αγνωστικισμού, αρκεί να επιτυγχάνονται οι κερδοσκοπικοί στόχοι ολιγομελών οικονομικών ελίτ σε βάρος των κοινωνιών και της βιωσιμότητας του πλανήτη.

Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό, εάν ληφθεί υπόψη η πολιτική Trump σε σχέση με πρόσφυγες και μετανάστες, η οποία έχει παρενέργειες στην επιστημονική έρευνα. Ήδη άρχισαν να εκδηλώνονται οι πρώτες αντιδράσεις της επιστημονικής κοινότητας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, διότι ιδιαιτέρως σε αυτή την χώρα εγκαθίστανται στο πλαίσιο της εργασιακής τους απασχόλησης επιστήμονες από όλο τον κόσμο με σημείο αναφοράς την έρευνα (Silicon Valley).

Φαίνεται, ότι η απομάκρυνση από τον ορθολογισμό και την γνώση προωθείται από το πολιτικό σύστημα και στο επικοινωνιακό πεδίο, διότι με αυτό τον τρόπο είναι εύκολη η χειραγώγηση των πολιτών και η αποκόμιση εκλογικού οφέλους.

Όμως οι παρενέργειες δεν συνάδουν με τις απαιτήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας, ώστε να είναι διαχειρίσιμη από τους πολίτες και να μην διαμορφώνονται συνθήκες διακινδύνευσης ούτε και να εκφυλίζεται το δημοκρατικό πολίτευμα.

Στο μέτρο που δεν αξιοποιούν τον ορθολογισμό στην προσέγγιση της πραγματικότητας και στην διαμόρφωση πολιτικής στάσης, από το ένα μέρος γίνονται ευάλωτοι σε φαντασιώσεις σε σχέση με το μέλλον, με αποτέλεσμα να βλάπτουν μακροπρόθεσμα την χώρα τους με τις πολιτικές τους επιλογές και από το άλλο αρχίζουν να αμφισβητούν την πολιτική και να αποστασιοποιούνται από αυτήν.

Έχει πολύ ενδιαφέρον η πανευρωπαϊκή έρευνα «Generation What», την οποία πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Κοινωνιολογικών Ερευνών SINUS Akademie. Τα ευρήματα της σε σχέση με τους νέους θα πρέπει να απασχολήσουν πολύ σοβαρά τα πολιτικά συστήματα όλων των ευρωπαϊκών χωρών, τόσο αυτών που παίζουν ηγετικό ρόλο όσο και των υπολοίπων.

Ενδεικτικά θα γίνει αναφορά στην Γερμανία και στην Ελλάδα. Το 92% των νέων στην Ελλάδα δεν εμπιστεύονται την πολιτική. Στην Γερμανία το ποσοστό είναι 66%, αν και αυτή η χώρα δεν αντιμετωπίζει οικονομική κρίση όπως η Ελλάδα.

Επίσης 4 στους 10 νέους στην Ελλάδα δεν αντιμετωπίζουν αρνητικά πιθανή έξοδο της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στη Γερμανία μόνο το 9% έχει παρόμοια στάση.

Αν και τα ευρήματα της έρευνας είναι ανησυχητικά, το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα προσπαθεί να διαχειρισθεί την πραγματικότητα, χωρίς να ανοίγει θετική προοπτική για το μέλλον. Στην Ελλάδα μάλιστα ούτε η απλή διαχείριση είναι εφικτή, διότι τα υπάρχοντα κόμματα ουσιαστικά κινούνται με σημείο αναφοράς το παρελθόν, χωρίς να το αναλύουν με στόχο την πρόσδωση δυναμικής μετεξέλιξης του σύμφωνα με τις ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο. Η χώρα βουλιάζει συνεχώς.

Οι παθογένειες της κοινωνίας και των συστημάτων, που συνθέτουν την οργανωτική της μορφή, δεν αντιμετωπίζονται.

Δεν είναι όμως μόνο στην Ελλάδα παρούσα η αγκύλωση με το παρελθόν ως προς το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης. Ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής μετά την εκλογή του Donald Trump το πολιτικό κατεστημένο αρνείται επιτακτικά να λάβει υπόψη του τα αίτια της εκλογικής συμπεριφοράς κυρίως των χαμηλών οικονομικά και ως προς το μορφωτικό επίπεδο κοινωνικών στρωμάτων του αμερικανικού πληθυσμού, τα οποία επέλεξαν τον ακραίο εκπρόσωπο του λαϊκισμού και σε λεκτικό επίπεδο εκφραστή των «λαϊκών φαντασιώσεων», ότι ένας δισεκατομμυριούχος θα κάνει κατανομή του πλούτου.

Αρκεί να ληφθεί υπόψη, τι διεργασίες δρομολογήθηκαν στο Δημοκρατικό Κόμμα και τι αποτέλεσμα είχαν. Απλά έγιναν εσωτερικές εκλογές και εξελέγη επικεφαλής του κόμματος ο Tom Perez, ο οποίος ήταν πρόταση του απωθητικού για τα λαϊκά στρώμματα πολιτικού κατεστημένου.

Γενικά το πολιτικό σύστημα σε υπερεθνικό επίπεδο αποδεικνύεται ανεπαρκές και δεν μπορεί να διαχειρισθεί τις σύγχρονες ανάγκες και να σχεδιάσει το μέλλον, ενώ οι μαζοποιημένες κοινωνίες λειτουργούν με βάση την λογική της κοινωνίας του θεάματος και των προτύπων, που αντιστοιχούν σε καταναλωτές, οι οποίοι στα διάφορα κοινωνικά συστήματα αναπαράγουν το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, που στηρίζεται στον ατομικισμό και στον ανταγωνισμό ως βασικές παραμέτρους της ατομικής ευημερίας.

Οι κοινωνικές αξίες του ανθρωπισμού και μάλιστα του κοινωνικού έχουν καταρρεύσει. Γι’ αυτό κυριαρχούν η αδιαφορία για τους συνανθρώπους, οι οποίοι πεινάνε και χάνουν τη ζωή τους και οι κοινωνικές ανισότητες. Σε τελευταία ανάλυση υπάρχει και το εργαλείο της φαντασίωσης, ως υποκατάστατο της μίζερης πραγματικότητας και της παρακμής.

Εξάλλου το μέλλον υπάρχει και ολοκληρώνεται στη μικροκλίμακα της προσωπικής ζωής. Γι’ αυτό ευδοκιμεί η αδιαφορία για φαινόμενα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και η παιδική θνησιμότητα, όταν αφορά άλλους και δεν είναι άμεσα ορατή.

Στο πλαίσιο του ατομικισμού «ο καθένας και η μοίρα του» μέχρι να πέσουν οι τίτλοι του τέλους.

Του Χρίστου Αλεξόπουλου-Ερευνητής Κοινωνιολόγος