Στα τέλη Μαρτίου ήρθαν οι εικόνες με σορούς παρατημένες στους δρόμους του Γουαγιακίλ στο Εκουαδόρ. Έπειτα οι ομαδικοί τάφοι στο Μανάους της Βραζιλίας. Μετά τα φορτηγά ψυγεία για τους νεκρούς τής Λα Πας στη Βολιβία. Τώρα η Λατινική Αμερική έγινε επίκεντρο της πανδημίας του κορονοϊού: σε αυτήν καταγράφεται το 28% των παγκόσμιων κρουσμάτων και περισσότερο του 30% των θανάτων από Covid-19 στον κόσμο. Οι τέσσερις από τις οχτώ χώρες με τα περισσότερα κρούσματα στον πλανήτη ανήκουν στην περιοχή, όπως και το ένα τρίτο των 15 κρατών με τους περισσότερους νεκρούς.
Μέχρι τις αρχές της εβδομάδας η Βραζιλία παρέμενε η δεύτερη μετά τις ΗΠΑ χώρα με τα περισσότερα κρούσματα (άνω των 3 εκατομμυρίων) και θανάτους (σχεδόν 102.000) στον πλανήτη. Ακολουθούν το Μεξικό με σχεδόν 490.000 κρούσματα και περισσότερους από 53.000 νεκρούς, το Περού με 480.000 κρούσματα και πάνω από 21.200 νεκρούς, η Κολομβία με 390.000 κρούσματα και σχεδόν 13.000 νεκρούς, η Χιλή με 375.000 και περισσότερους από 10.000 νεκρούς και το Εκουαδόρ με κάπου 95.000 και σχεδόν 6.000 νεκρούς. Κι ενώ στη Βραζιλία έχει καταγραφεί το 48% των θανάτων στην ήπειρο, τη μεγαλύτερη αναλογία νεκρών ανά εκατομμύριο κατοίκους έχουν το Περού με 588, η Χιλή με 493 και τρίτη η Βραζιλία με 432.
Καμία από τις χώρες της περιοχής δεν ήταν έτοιμη για μια επιδημία τέτοιων διαστάσεων κι «αν επεκτάθηκε τόσο δραματικά είναι κυρίως γιατί βρήκε συστήματα υγείας υποχρηματοδοτημένα, υποστελεχωμένα, ασύνεκτα, αποδυναμωμένα» τονίζουν στην έκθεση «Υγεία και Οικονομία: μια αναγκαία σύγκλιση για την αντιμετώπιση του Covid-19» η CEPAL (Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική) και η OPS (Παναμερικανική Οργάνωση Υγείας).
Οι προϋπολογισμοί υγείας περιορίζονται κατά μέσο όρο στο 3,7% αντί του 6% του ΑΕΠ που έχουν συστήσει οι δύο οργανισμοί με συνέπεια σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό και εξοπλισμό. Οι κατά κεφαλήν δαπάνες για την υγεία (1.076 δολάρια) είναι το ένα τρίτο των αντίστοιχων στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ένα 30% των πολιτών δεν έχει πρόσβαση στην περίθαλψη κι ένα μεγάλο τμήμα των υπηρεσιών υγείας έχει ιδιωτικοποιηθεί αποκλείοντας ακόμα περισσότερους πολίτες.
Η κατάσταση επιδεινώνεται καθώς, όπως επισημαίνει η έκθεση, ένα 54% -κάπου 158 εκατομμύρια πολίτες- των απασχολουμένων εργάζεται στην άτυπη οικονομία, χωρίς ασφάλιση ούτε δικαίωμα σε επιδόματα ανεργίας κι άλλα βοηθήματα: άνθρωποι που δεν έχουν την πολυτέλεια να μείνουν σπίτι, γιατί πρέπει να δουλέψουν στους δρόμους για να μπορούν να επιβιώσουν μαζί με τις οικογένειές τους.
Αν σε όλα αυτά προστεθούν τα ανακόλουθα μέτρα που υιοθέτησαν κάποιες κυβερνήσεις, το πρόωρο άνοιγμα της οικονομικής δραστηριότητας ή την υποτίμηση της πανδημίας και τη διάδοση αντιεπιστημονικών και επικίνδυνων για τη μετάδοση του ιού απόψεων από ηγέτες όπως ο Βραζιλιάνος πρόεδρος Ζαΐρ Μπολσονάρο, η εικόνα της προαναγγελθείσας καταστροφής ολοκληρώνεται.
Οπως προειδοποιεί η διευθύντρια της OPS, Καρίσα Ετιέν, η πανδημία προκαλεί μια τριπλή κρίση στην περιοχή, στο σύστημα υγείας, στην κοινωνική πρόνοια και στην οικονομία, και αυτό μπορεί να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες.
Φέτος η περιοχή μπορεί να δει 41 εκατομμύρια πολίτες (από 26 εκατομμύρια πέρσι) να μένουν άνεργοι λόγω της πανδημίας, «ένα ιστορικό ρεκόρ που θα έχει σοβαρό αντίκτυπο στην οικονομική και κοινωνική σταθερότητα των χωρών μας», όπως δήλωσε ο Βινίσιους Πινιέρο, περιφερειακός διευθυντής της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Η CEPAL προβλέπει δραματική ύφεση φέτος με μείωση του ΑΕΠ της περιοχής κατά 9,1% και αύξηση των φτωχών από τα 185,5 εκατομμύρια του 2019 στα 230,9 εκατομμύρια, από τους οποίους οι 96,22 εκατομμύρια ή το 15,5% στην ακραία φτώχεια.
Βαθαίνει και ο αυταρχισμός
Ο κορονοϊός δεν έχει πλήξει μόνο τα συστήματα υγείας και τις οικονομίες αλλά απειλεί τις πολιτικές ελευθερίες και τους εύθραυστους δημοκρατικούς θεσμούς. Το κράτος δικαίου και η ίδια η δημοκρατία δοκιμάζονται σε πολλές λατινοαμερικανικές χώρες και ένας νέος αυταρχισμός βαθαίνει στην περιοχή. Πολλοί ηγέτες χρησιμοποιούν την πανδημία σαν πρόφαση για να διαιωνίσουν την εξουσία τους, να περιορίσουν τους μηχανισμούς ελέγχου της διακυβέρνησής τους, να φιμώσουν αντιπάλους και διαφωνούντες, να υπονομεύσουν την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης ή να επιτεθούν στα κοινοβούλια. Μέτρα που κάτω από άλλες περιστάσεις θα καταδικάζονταν ως αντιδημοκρατικά και αυταρχικά, τώρα διαφημίζονται ως «σωτήρια» για την αναχαίτιση της νόσου.
Στη Βραζιλία ο πρόεδρος Μπολσονάρο δίνει πρωταγωνιστικό ρόλο στους στρατιωτικούς προσφέροντάς τους δεκάδες θέσεις στην κυβέρνηση και «επιτελική διαχείριση» του κράτους, όσο υπονομεύει τους θεσμούς επίβλεψης και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελέγχου της διακυβέρνησής του και παίρνει μέτρα εναντίον επικριτικών ΜΜΕ κατηγορώντας τα ως «όργανα σκοτεινών συμφερόντων».
Στη Βολιβία η ντε φάκτο κυβέρνηση της Ζανίν Ανιες επικαλείται την επέλαση του κορονοϊού για να αναβάλει (δύο φορές έως τώρα) τις εκλογές, έχει συλλάβει χιλιάδες πολίτες γιατί «παραβίαζαν την καραντίνα», δηλαδή διαδήλωναν εναντίον της, και επιχειρεί να αποκλείσει από την κάλπη τον υποψήφιο του κόμματος του ανατραπέντος προέδρου Εβο Μοράλες, που προηγείται σε όλες τις δημοσκοπήσεις.
Στο Ελ Σαλβαδόρ ο Ναγίμπ Μπουκέλε επιδίδεται σε κάθε είδους κατάχρηση εξουσίας αγνοώντας τις αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου και του Κοινοβουλίου, φυλακίζοντας σε ειδικά στρατόπεδα επί βδομάδες και μήνες όσους δεν τηρούν τα μέτρα κοινωνικής απομόνωσης, διατάσσοντας τη χρήση θανάσιμης βίας κατά μελών συμμοριών. Στην Ονδούρα ο πρόεδρος Χουάν Ορλάντο Ερνάντες επέβαλε απαγόρευση της κυκλοφορίας κατεβάζοντας τις δυνάμεις ασφαλείας στους δρόμους και καταστέλλοντας βίαια τις διαμαρτυρίες των πεινασμένων διαδηλωτών και, καθώς το κλίμα πολώνεται, παρατείνει τις αυστηρές απαγορεύσεις για να αποτρέψει νέο κύμα διαδηλώσεων εναντίον του.
Σε πολλά κράτη της περιοχής η πανδημία επιτάχυνε τον αντιδημοκρατικό κατήφορο, καθιστώντας πιο ορατές τη διαφθορά των κυβερνήσεων και την αδυναμία τους να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των πολιτών. Ολα όσα ζητούσαν οι πολίτες που ξεσηκώθηκαν πέρσι διαμαρτυρόμενοι για την ανισότητα, τη φτώχεια, την ακρίβεια, τις περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες, τη διαφθορά, τα δημοκρατικά ελλείμματα σε Χιλή, Εκουαδόρ, Κολομβία ή τις μεθοδεύσεις για ανατροπές καθεστώτων, όπως έγινε στη Βολιβία, έχουν επιδεινωθεί δραματικά με την πανδημία.
Αν η σπίθα των διαμαρτυριών ανάψει και πάλι τους επόμενους μήνες, πολλές κυβερνήσεις δεν θα διστάσουν να αναλάβουν νέα αυταρχικά μέτρα και να τις καταστείλουν βίαια με πρόφαση την κατάσταση έκτακτης ανάγκης ή τη βαθιά κρίση. Ετσι που, όπως έχει αναλύσει ο Ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν, και στη Λατινική Αμερική η κατάσταση εξαίρεσης τείνει να γίνει συνθήκη ομαλότητας. Με ό,τι δυσοίωνο σημαίνει αυτό για τη δημοκρατία.
